پرورش مغز— قسمت اول کافئین

به طور کلی، بیش از هشتاد درصد از کودکان و بزرگسالان به طور منظم و روزانه کافئین مصرف میکنند. اما به راستی مصرف کافئین چه فواید و مضراتی برای مغز به بار می آورد؟

قهوه یکی از پر طرفدارترین  و پر مصرف ترین نوشیدن های موجود در جهان است. براساس گزارشات خبرگزاری اروپا، ایالات متحده آمریکا کشوری است که بالاترین سرانه مصرف قهوه را دارد (  971 تن در سال) و  بدنبال آن کشور برزیل ( 969 تن در سال )  قرار دارد. با این وجود، پس از بررسی سرانه مصرف قهوه در کل جهان، مصرف قهوه بیشتر در کشورهای اروپای شمالی چون فنلاند و نروژ و نیوزلند رواج دارد. براساس گزارشات بدست آمده از انجمن ملی قهوه امریکا، بیش از 54 درصد از شهروندان آمریکایی بالای 18 سال به طور روزانه قهوه می نوشیدند و تنها 25 درصد از این جمعیت هر چند وقت یکبار قهوه می نوشیدند و جای بسی خوشحالی است که 22 درصد از این جمعیت آمریکا به هیچ عنوان قهوه نمی نوشند. اما قهوه تنها منبع وجود ماده کافئین نیست. از دیگر منابع سرشار از کافئین می توان به چای سیاه، شکلات، نوشابه های انرژی زا، لیموناد دارای کافئین داروهای مسکن بدون نسخه، داروهای سرماخوردگی و سردرد و همچنین داروهای کاهش وزن اشاره کرد.

اثرات کافئین بر روی سیستم مرکزی اعصاب عمدتا بدلیل تاثیرات آن بعنوان خنثی کننده گیرنده آدنوسین است. آدنوسین یک نوع دگرگوهره از آ.ت.پ  (زيست شناسي  نوكلئوتيدى به فرمول : C10H16P3O13N5) است که بعنوان یک فرارسان عصبی عمل می کند، البته نمی توان آن را به عنوان یک فرارسان عصبی کلاسیک در نظر گرفت، زیرا این ماده در حفره های سیناپسی ذخیره  نمی شود و به صورت مکانسیم وابسته به کلسیم توسط نورون ها آزاد می شود. آدنوسین می تواند از آ.ت.پ آزاد شده  به کمک نورون ها یا پی چسب ها (بافت پشتيبان دستگاه عصبي مركزى در مهره داران ) و از طریق آنزیم های واقع در خارج از سلول های بدن تولید شود یا  می تواند به طور مستقیم توسط سلول های عصبی و از طریق ناقل های غشایی بوجود آید. آدنوسین از تلفیق کننده  های مهم سیستم عصبی بوده که با دیگر فرارسان های عصبی اتصال برقرار می کند. برای گیرنده آدنوسین چهار زیرگروه تعیین شده است  (A1, A2A, A2B, and A3)؛ به علت شباهت ساختاری که با آدنوسین دارد، ماده کافئین می تواند با هرکدامیک از مواد یاد شده اتصال و ارتباط برقرار کند و از برهمکنش آنها با آدنوسین جلوگیری کند.

در حالت کلی، آدنوسین  در سیستم مرکزی اعصاب خاصیت بازدارنده ای و خواب آوری دارد و موجب می شود که فرد به سرعت به خواب رود. کافئین در مقابل در جهت عکس عمل می کند و اثرات آدنوسین را خنثی می کند.

برخی از دگرگوهره های ماده کافئین خاصیت چشمگیر دارویی دارند. از دیگر دگرگوهره های ماده کافئین می توان به تئوفیلین  (آلكالوئيد بي رنگ و بلوريني به فرمول C7H8N4O2H2O از برگ چاى گرفته مي شود)،  پاراگزانتین و  تئوبرومین (تركيب بلورين به فرمول C7H8N4O2 كه باز اصلي شكلات و كاكائو است ) اشاره کرد.  تئوفیلین می تواند حتی سه برابر یا پنج  بار بیشتر از ماده کافئین اثرات آدنوسین را خنثی کند. بنابراین، علاوه بر عوارض جانبی آن، خاصین فعل و انفعال شیمیایی ماده کافئین میتواند افزایش پیدا کند و یا توسط دگرگوهره های خود ثابت بماند.

اگرچه ماده کافئین بیشتر به عنوان خنثی کننده آدنوسین عمل می کند، اما دانشمندان اثرات ثانویه دیگری برای ماده کافئین قائل شده اند که بر روی انواع  فرارسان های عصبی ( نورآدرنالین، دوپامین، سروتونین، استیل کولین، گلوتومات و گابا) که گیرنده آدنوسین مدوله می کند، تاثیر می گذارد. ماده کافئین موجب افزایش انگیزش سلسله اعصاب، افزایش فعالیت ذهن، افزایش درصد پردازش داده ها و افزایش سوخت و ساز سلول های مغزی می شود.

فعل و انفعالاتی که ماده کافئین از خود نشان می دهد، زیانبخش نیز هستند که از جمله آن می توان به افزایش ساعات بیداری و نامنظم شدن الگوی خواب، تغییر خلق  و خو، تضعیف اعصاب اشاره کرد. بسیاری بر این باورند که ماده کافئین کیفیت خواب را کاهش می دهد. با این وجودف این عوارض متغیر هستند که به عوامل گوناگونی چون ساختار فیزیکی، متابولسیم و میزان حساسیت افراد نسبت به ماده کافئین بستگی دارد. مواردی نیز وجود دارد که برخی افراد در ساعات عصر قهوه مینوشند اما مشکلی در ساعات یا کیفیت خواب آنها بوجود نیامده است.

از آنجایی که ماده کافئین فعل و انفعالاتی شیمیایی خاصی در بدن انجام می دهد که باعث افزایش هشیاری، تمرکز، توجه و فعالیت های ذهنی می شود، قهوه تاثیرات چشمگیری بر کاهش علائم افسردگی، کاهش افکار خودکشی گرایانه داده است. با این وجود، مصرف بیش از اندازه کافئین موجب بروز علائم روان پریشی می شود. البته مشاهده شده است که مصرف قهوه باعث بروز استرس و اضطراب می شود اما این در حالی است که فرد از پیش مستعد پذیرش چین بیماری ها و شرایط بیمارگونه ای بوده است.

از دیگر اثرات درمانی ماده کافئین می توان به کاهش آسیب های وارد به ستون فقرات، بروز سکته مغزی، بیماری پارکینسون و آلزایمر اشاره کرد.

ماده کافئین بالقوه اعتیادآور است و کسانی که اقدام به ترک مصرف قهوه می کنند، اصولا دچار سردرد، خستگی مفرط و خواب آلودگی، تغییر خلق و خو، بروز علائم افسردگی، زودرنجی و حساسیت، عدم تمرکز، دل به همخوردگی، عضله درد و غیره می شوند. اگرچه مصرف بیش از اندازه کافئین می تواند عوارض جانبی خطرناکی داشته باشد، نوشیدن قهوه به صورت معمول 27 میلی گرم در روز نه تنها مضر نیست بلکه برای سلامت بدن مفید نیز هست.

منبع:

http://brainblogger.com

نگارنده: حدیث بختیاری

[divider]

کلینیک فوق تخصصی مغز و اعصاب و روان آلومینا