واقعیت مجازی چیست؟

واقعیت مجازی به معنی شبیه‌سازی محیط‌های مختلف با بکارگیری تکنولوژی کامپیوتری است. در واقعیت مجازی، کاربر به جای تعامل با واسط‌های کاربری قدیمی ، به‌صورت مجازی درون محیط قرار میگیرد و به‌جای تماشای صفحه‌ی کامپیوتر، وارد دنیایی سه‌بعدی میشود . فناوری ای است که در آن محیطی مجازی در جلوی چشمان کاربر قرار میگیرد و براساس حرکت سر و بدن آن محیط مجازی تعامل برقرار میکند

به بیانی دیگر وقتیکه یک فرد هدست واقعیت مجازی را بر روی سر خود نصب میکند ، در جلوی چشمان خود محیطی را مشاهده میکند که براساس تغییر موقعیت بدنش تغییراتی میکند و ذهن آدم بعد از مدت زمانی می‌پذیرد که در یک محیط حقیقی قرار گرفته است.

یک محیط واقعیت مجازی در هدست واقعیت مجازی توسط اپلیکیشن‌های اختصاصی آن بوجود میآید. بعضی از این محیط‌ها بصورت گرافیک رایانه‌ای و سه بعدی هستند و بعضی دیگر نیز ویدئوها یا تصاویری ۳۶۰ درجه از محیط‌های حقیقی هستند که از قبل فیلمبرداری شده اند با این قابلیت فناوری واقعیت مجازی میتوان این امکان را مهیا کرد تا اشخاص بتوانند از امکانات و مکان شما به خوبی دیدن کنند.

بیشتر فضاهای واقعیت مجازی در درجه نخست ، تجربه‌های دیداری می‌باشند که از راه یک هدست واقعیت مجازی قابل رویت و تجربه می‌باشند. بعضی از اپلیکیشن‌ها دارای اطلاعات حسی دیگری مثل ایجاد صدا هم می‌باشند. محیط‌های شبیه‌سازی شده توانایی دارند مانند محیط‌ های زندگی حقیقی و یا به صورت بطور کامل متفاوت باشند نظیر آنچه در محیط‌های بازی دیده میشود .

کاربردهای واقعیت مجازی در جهان سلامت:

VR و مدیتیشن و سلامت ذهن

با بکارگیری هدست واقعیت مجازی، مراجعین توانایی دارند مکان آهستگی ویژه خودشان را بیابند. و به خوبی در یکی از محیط‌ های قابل گزینش و انتخاب از این راه به مدیتیشن بپردازند. پژوهندگان اعتقاد دارند که این تجربه می‌تواند به کاستن از نگرانی و اضطراب متعاقب از زندگی پرمشغله هر روزه یاری رساند .

واقعیت مجازی هم چنین میتواند برای افرادی که از مشکلات روانی جدی و نیازمند مراقبت بیشتررنج میبرند ، بعنوان یک ابزار درمانگر مورد کاربرد قرار گیرد. تکنولوژی واقعیت مجازی می‌تواند محیطی امن و کنترل شده را برای بیماران ایجاد نماید تا بتوانند تجربه‌های نیکوتری در بیمارستان داشته باشند. بر اساس بررسی که در یک نشریه روانشناسی آمریکایی انتشار یافته ، این نوع از درمان بوسیله واقعیت مجازی به خوبی درمان با داروها اثربخش و بافایده است

بت کلارک که این کارآزمایی را انجام داده می‌گوید:

“من به نحو دلپذیری شگفت‌زده شده‌ام. ما از هر چیزیکه قادر باشد حواس را از بستری بودن در بیمارستان پرت کند استقبال می‌کنیم “

“وی آر حقیقتأ شما را برای دقایقی به جای دیگری می‌برد.

ماندن در بیمارستان هیچوقت لذتبخش نیست.کارکنان مرکز درمانی حقیقتأ خوبند ولی آیا آن‌ها از بودن در بیمارستان لذت می‌برند؟ بنابراین اینکه بتوانی بیرون و بجای دیگری بروی حتی برای زمانی کوتاه، عالیست “

در این کارآزمایی مبتلایان به جای اتاق مرکز درمانی خود را در طبیعت می‌دیدند و دوچرخه سواری هم برای این در این کارآزمایی گنجانده شده بود تا بیماران را به جنبش جسمی ترغیب کند.

یکی از شرکت کنندگان در کارآزمایی گفت: “من اول اندکی شک داشتم که اینکار را بکنم ولی زمانی آزمون کردم خوشم آمد!

حواس آدم را پرت میکند و ذهن را به جای دیگر می‌برد.

وقتی داری دوچرخه سواری می‌کنی، نفست نمی‌گیرد چون ذهنت جای دیگری است و بر مورد دیگری تمرکز کرده‌ای “

VR و مشاوره مجازی

در این شیوه اشخاص میتوانند با یک مشاور صحبت کنند و حرف هایشان را برای شخصی که حضور فیزیکی ندارد بازگو کنند.

چون شخص مریض میداند که تنهاست که شخصی حقیقی در مقابلش حضور ندارد در نهایتا اضطرابش تقلیل می‌یابد و به آسانی می‌تواند رابطه برقرار کند و برای جلسات با درمانگر حقیقی آماده‌تر شود.

VR و درمان مشکلات بدنی

VR علاوه بر بیماری‌های روانی بر بیماری‌های جسمانی نیز تاثیر بسزایی دارد. اشخاص میتوانند به یاری VR با مشکلات زیادی روبرو شوند و ساختار بدن بدرستی فعالیت خواهد کرد. به عنوان نمونه میتوان به بهتر کردن کارکرد سیستم تنفس و سیستم هاضمه (گوارش) اشاره کرد.

این کارکرد شبیه کارکرد نوروفیدبک و بیوفیدبک است ولی چون حواس بیشتری را متوجه خود میکند، اثربخشی نیکوتری نیز خواهد داشت.

VR و رو به رو‌شدن با هراس از ارتفاع

این ایام به یاری واقعیت مجازی، اشخاص توانایی دارند در حالیکه با هراس از ازتفاع(فوبی ارتفاع) مقابله میکنند، احساس ایمنی کنند و خود را در معرض این تجربه قرار دهند. بکارگیری این شیوه برای افزایش شجاعت و رو به رو‌شدن با هراس در اشخاص فرد بیمار بسیاراثربخش خواهد بود زیرا اشخاص میدانند که در محیطی امن هستند. و تصاویری که مشاهده میکنند حقیقی نیست در نهایت خود را در موقعیت قرار میدهند. آنهایی که دچار این مشکلات هستند از این شیوه‌ی درمان راضی هستند و طی چند جلسه، اعتماد بنفس بیشتری بدست می‌آورند در نهایت شجاعتشان افزایش خواهد یافت و میتوانند در شرایط حقیقی با موقعیت‌های این چنینی روبرو شوند.

کمپانی توسعه نرم‌افزاری لیتوانیایی بنام تله‌سافت‌اس TeleSoftas به یاری نرم‌افزار واقعیت مجازی کودک درون VR Inner Child به مداوا ترس‌هایی از این دست پرداخته است.

این تجربه‌ی واقعیت مجازی از یک شبیه‌سازی شدیدأ حقیقی بهره‌مند است که در آن فرد بیمار بایک آواتاری از دوره کودکی خودش بطور مجازی مواجه میشود ، که تحت نظر یک تراپیست او را در این صحنه‌ی گیج‌کننده‌ی بر روی پشت‌بام راهنمایی میکند . این نرم‌افزار کودک درون با فرد بیمار تعامل دارد و به آهستگی به منظور مواجهه با یک هراس خاص مانند هراس از ارتفاع به وی یاری میکند.

اینکار به کمک کودک درون فرد بیمار انجام میشود .

مدیر بخش تکنولوژی تله‌سافتاس گفته است: وقتیکه با کودک درون رابطه می‌گیریم، اعتقادات ژرف  فرد را که در طی زمان کودکی و پیش از رشد کامل گیرنده‌های حیاتی او شکل گرفته است را به چالش می‌کشیم. تراپیست در طی این تجربه اضطراب و نگرانی فرد بیمار را بطور دقیق تحت نظر دارد و می‌تواند با عنایت به آن‌ها آواتار را کنترل نماید.

تحت نظر داشتن درجه‌ی اضطراب و نگرانی فرد علاوه بر خود سیستم واقعیت مجازی به یاری سنسورهایی که دور مچ بسته می‌شوند اندازه‌گیری میشود. از پارامترهایی که برای اینکار بررسی می‌شوند می توان به حرکت مردمک چشم، تپش قلب ،تنفس و درجه حرارت روی پوست اشاره کرد. با بررسی این پارامترها فرد در یک بازه زمانی مشخص تا محدوده توان‌اش پیش برده میشود و باترس‌هایش مواجه شود. اینکار به کمک سیستمی همانند بازی انجام و کم کردن وزن فرد بیمار یاری می‌کند هر دفعه مناسب‌تر از قبل ظاهر شود.

VR و درمان اسکیزوفرنی

یکی از نشانه‌های بیماری‌های روانی، شنیدن صداهایی است که در واقعیت وجود ندارند و این مبحث در بیماران اسکیزوفرنی خیلی رایج است. شنیدن این صداها زیان‌های جدی به شخص مریض وارد خواهد کرد. ولی در آزمایشی که بوسیله تیم تحقیقاتی لندن انجام شد به مریضها کمک کرد تا با این صداها به آسانی روبرو شوند.در حقیقت به کمک VR توانستند برای صداهایی که در گوش فرد شنیده میشد تصاویری ایجاد نمایند. به این معنا که آواتاری برای این صداها ایجاد میشد.در نهایت این صدا دیگر برای مریض یک آوای ناخوشایند نبود و زیان‌های وارده بر بیماران راکاهش میداد.

در این پژوهش برای هفتاد و ۵ فرد که بیشتر از یکسال توهم شنوایی داشتند ۶ جلسه رویارویی با آواتار ترتیب دادند، به بیانی دیگر بر صفحه کامپیوتر آوای مزاحم تجسمی عینی پیدا می‌کرد و فرد می‌توانست با آوای درون ذهنش بعنوان یک شخصیت مجازی رو در رو شود.

خود شرکت کنندگان با بکارگیری یک نرم افزار شبیه‌سازی در فرآیند شکل دهی به این صدا مشارکت داشتند تا هم چهره هم آوای فرد مجازی تجسم همان صدایی باشد که آن‌ها در سر خود می‌شنوند. برای هفتاد و ۵ نفر دیگر فقط جلسات روان درمانی ترتیب دادند. بعد از آن که آواتار آوای توهم شکل گرفت، فرد با این آواتار به گفتگو می‌پردازد. درمانگر در مکالمه‌ای سه نفره گاهی با آوای آواتار و گاهی با آوای خودش جواب می‌دهد.

پروفسور تام کریگ از نویسندگان این پژوهش می‌گوید رویارویی فرد با آواتار به او احساس ناامنی نمی‌دهد، آسان است و در کاهش دادن مواردی که فرد صدا می‌شنود ۲ برابر موثرتر از روان درمانی است. این صداها بیشتر فرد را تهدید میکنند یا به او توهین میکنند و بخش زیادی از اشخاص نمی‌دانند که میتوانند به این صداها پاسخ بدهند، حرفهایشان را رد کنند یا با اونها مخالفت کنند؛ چرا که این تجربه بسیار آزاردهنده و ترسناک است. ولی بکارگیری شبیه سازی به آن‌ها کمک میکند تا دریابند که میتوانند با آین صداها مقابله کنند.

در این وضعیت فرد بیشتر حس آسایش و امنیت میکند و خود را قادر می‌بیند که کنترل ذهن و رفتار خود را از دست صدا خارج کند، این تحولی بزرگ است برای فردیکه خود را در برابر این صدا بطور کامل ناتوان می‌دیده است.

در این شبیه سازی به بیمار یاد داده میشود که چطور جلوی صدا بایستد و به عنوان مثال بگوید: «دیگر به حرفت گوش نمی‌کنم چون مزخرف می‌گویی». بعد از دوازده هفته، هفت نفر از اونها که آواتار درمانی شده بودند و دو فرد از اونها که روان درمانی شده بودند گفتند صداها بطور کامل ناپدید شده‌اند. ولی در هفته ۲۴ میزان بهبودی در آن‌ها که آواتار درمانی شده بودند شبیه کسانی بود که روان درمانی شده بودند. این احتمال به آن معنا است که هر از چند گاه باید جلسات مجدد آواتار درمانی را تکرار کرد تا اثر آن تحکیم شود.

VR و اختلال پارانویا

پژوهشگران در دانشگاه آکسفورد نشان داده اند واقعیت مجازی تا چه حد می‌تواند در معالجه افراد مبتلا به پارانویای شدید اثربخش واقع شود.
تیم پژوهشگران این دانشگاه ۳۰ نفر را برای مداوا گزینش و انتخاب کردند که به «هذیان گزند و آسیب» مبتلا بودند.

در این اختلال فرد عقیده دارد تحت اذیت و آزار اطرافیان قرار دارد یا قرار است که تحت چنین آزاری قرار گیرد .برای این بیماران از یک هدست واقعیت مجازی NVis SX۱۱۱ استفاده شد که ۲۴ هزار دلار قیمت دارد و بطور معمول برای کاربردهای نظامی استفاده میشود .با بکارگیری این هدست‌ها اشخاص در شرایط پراسترسی مانند ایستگاه مترو یا آسانسور قرار گرفتند.
پژوهشگران بیماران را به دوگروه تقسیم کردند. به نصفی از بیماران گفته شد از شیوه متداول خود تندرستی بدن بهره ببرند یعنی از تماس چشمی با بقیه و هرگونه تعامل اجتماعی بپرهیزند. ولی از نیم دیگر بیماران خواسته شد مکانیزم‌های دفاعی خود را کنار بگذارند و به آواتارهایواقعیت مجازی نزدیک شوند.حتی از دسته دوم خواسته شد به آواتارها خیره شده و زل بزنند. پس از انتها و پایان جلسات ممارست نیم ساعته، ۵۰ درصد اشخاص دسته دوم نشانه‌هایی از التیام و بهبود نشان دادند بدین شکل که در موقعیت‌های استرس‌زای دنیا حقیقی هم کم‌تر تحت اضطراب و نگرانی قرار گرفتند. جالب اینجاس که حتی بیست درصد از اشخاص دسته اول هم سطوح پایین‌تری از پارانویا را از خود نشان دادند.

دانیل فریمن استاد دانشگاه آکسفورد می‌گوید: اختلال پارانویا غالبا به انزوا، پریشانی و اندوه ژرف منتج میشود ولی برآیند فوری، مثبت و فوق العاده‌ای که بوسیله استفاده از واقعیت مجازی حاصل شده راه جدیدی را در مداوای این بیماری باز کرده است.

VR و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

به کمک این فناوری بیماران توانایی این را پیدا میکنند که در محیط‌ های مجازی نموددهندۀ تجارب آسیب‌زایی که میخواهند بر آن غلبه کنند، قرار گیرند. درمانگران با بکارگیری محرک بصری، شنیداری، بویایی و ارتعاش لمسی توانایی دارند شدت این فضاهای مجازی را تنظیم کنند و طوری آن را آغاز کنند که بیماران بتوانند بطور سلسه مراتبی درمحیط‌ های نموددهندۀ تجارب آسیب‌زای خود فرو روند.

با قراردادن بیماران در مقابل تجربه‌های آسیب‌زایشان از مسیر و  فرو بردن آن‌ها در فضاهای مجازی نمود دهنده به شیوه سلسله مراتبی، درمانگران میتوانند به این بیماران برای چیره شدن براختلال اضطراب و نگرانی کمک کنند. این روش از این جهت بسیار مورد اقبال قرار گرفته است که اکثریت این بیماران یا تمایلی به اینکار  ندارند یا قادر نیستند این تجارب آسیب‌زا را تصور کنند. در واقع ، پرهیز از یادآوری آسیب یکی از نشانه‌های اساسی PSTD است. که هدف درمان با VR است.

VR  و اوتیسم:

بیماری اوتیسم (درخودماندگی یا Autism) یکی از بیماری‌های جدی دسته بیماری‌های دوره رشد است که در ابتدای مرحله کودکی آشکار میشود

این مشکل در بیماران اوتیستیک سبب میشود که مغز نتواند در زمینه رفتارهای اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی بدرستی عمل کند و مانع او برای فراگیری چگونگی رابطه و تعامل با سایرین به طور اجتماعی میشود واقعیت مجازی می‌تواند به این اشخاص یاری رساند تا رابطه‌های گروهی اجتماعی خود را در محیطی امن و به همراه درمانگر التیام و بهبود ببخشند.زیرا که مبتلایان به این مشکل بسیار حساس می‌باشند و این روش می‌تواند جایگزین درمان‌های پرهزینه (چه از نظر مالی و چه از نظر زمانی و …) باشد.

VR و اضطراب اجتماعی:

آنهایی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) هستند از اینکه تحت نظر یا قضاوت قرار بگیرند یا خود را شرمنده کنند یا در مواجه با تحقیر وارد میکند ، ترسی غیرمنطقی دارند. این اضطراب و هراس گاهی آنقدر شدید میشود که امورات روزمره‌ی آن‌ها را دچار اختلال میکند. مبتلایان به SAD میدانند که هراس آن‌ها با واقعیتِ موقعیت نسبتی ندارد، ولی با این وجود قادر به کنترل اضطراب خود نیستند.

این اضطراب امکان دارد در یک نوع موقعیت یا وضعیت خاص برای آن‌ها پیش بیاید و یا در تمام وقعیت‌ها .برخی از این موقعیت‌ها که جرقه‌ی اضطراب را شعله‌ور میکنند عبارت اند از صحبت با غریبه‌ها، تماس چشمی و شروع گفتگو.واقعیت مجازی به این اشخاص کمک میکند تا بتوانند تمرینات منسجمی را به همراه درمانگرشان در موقعیت‌های هراس آور انجام دهند.

سناریوهای متعددی جهت درمان این مشکل با VR وجود دارند.

در برخی از آن‌ها فرد بیمار خودش درمانگر خودش میشود و در سناریو دیگری، فرد بیمار به همراه درمانگر وارد بازار شلوغی میشود و … دکتر نیهارا کروس می‌گوید واقعیت مجازی باید در مجاور روش قدیمی گفتگو با درمانگر به کارگرفته شود و به تنهایی احتمال دارد فایده نداشته باشد.

VR در اتاق عمل!

صنعت بهداشت و درمان با وجود موسساتی که از تصاویر کامپیوتری به منظور تشخیص و درمان مریضی‌ها استفاده میکنند ، یکی از بزرگ‌ترین استقبال‌کنندگان از تکنولوژی واقعیت مجازی است.

شبیه‌سازی‌های واقعیت مجازی از قبیل آنچه شرکت‌های نرم‌افزاری Surgical Theater و Conquer Mobile تولید میکنند ، توانایی دارند تصاویر تشخیصی درست و دقیقی را از اسکن‌ها و مدل‌های سه‌بعدی آماده شده از آناتومی بیماران را ایجاد نمایند. .مدل‌های مجازی به طبیبان و جراحان تازه‌کار و باتجربه کمک میکنند تا بتوانند امن‌ترین و موثرترین راه برای یافتن محل تومورها را ارائه دهند، ابزارهای جراحی را در جای درست وارد میکند یا امکان ممارست و تست درمان‌ها و عمل‌های جراحی پیچیده را مهیا بیاورند.

VR  و توانبخشی بیماران

صرف‌نظر از جراحی، واقعیت مجازی هم چنین میتواند بعنوان یک ابزار اثربخش و مقرون به صرفه برای توانبخشی به‌کار برده شود. بیماران ضایعات مغزی و نخاعی در همه اروپا حالا میتوانند از یک مداوا اثربخش مبتنی بر واقعیت  مجازی که از سوی شرکت MindMazeto ارائه شده است، سود ببرند. این درمان امکان بازیابی کارکرد فیزیکی و شناختی را با مسیر درمانی تندتر از روشهای متداول برای بیماران مهیا می‌آورد. تمرینات مجازی و بازخوردهای در لحظه در معالجه MindMazeto احساس انجام یک بازی را در فرد بیمار ایجاد کرده و را بالا ببرید انگیزه در بیماران، آن‌ها را به ممارست روزانه ترغیب میکند .

ترجمه و گردآوری: فاطمه امیری، روانشناس بالینی