راه حلی عملی برای درمان ترس کودک

ترسهای متداول در کودکان و راههای درمان آن

ترس در کودکان
ترس طبیعی یا به طور مختصر «ترس» به واکنشی گفته میشود که در موقعیت‌هایی نشان داده میشود که برای بیشتر اشخاص، ترسناک تلقی میشود. به عنوان مثال ترسیدن هنگام گذشتن از پرتگاهی در ارتفاعات کوهستان یا هراس از آوای مهیب انفجار در آشپزخانه. ولی هراس مرضی یا فوبی نوع خاصی از هراس است که در درجه نخست افراطی، غیر منطقی و ناموجه است. چنانچه فوبی از ۱ چیز ویژه (خاص) (مثلا آمپول)، از حیوانی ویژه (خاص) (مثل گربه) یا موقعیتی ویژه (خاص) (مثلا پرواز با هواپیما) باشد به آن فوبیای ویژه (خاص) می‌گویند و چنانچه هراس از موقعیت‌های معاشرتی (اجتماعی) (مثل سخنرانی) باشد به آن فوبیای معاشرتی (اجتماعی) گفته می‌شود.

این تقسیم‌بندی‌ها را میشود برای افراد بزرگسال به آسانی به کار برد ولی در اطفال به چند علت، جدا کردن ترس‌های طبیعی از فوبی دشوار است. در درجه نخست نشانه‌های هراس در اطفال با افراد بزرگسال فرق میکند. یعنی امکان دارد بچه (کودک) به جای ‌این که مانند افراد بزرگسال از موقعیتی وحشت زده شود، حالت قهر به خود بگیرد یا خودش را به افراد بزرگسال بچسباند. حتی امکان دارد بچه (کودک)، هراس خودش را پشت نشانه‌های دلمردگی (افسردگی) و خشم پنهان کند. ضمن‌این که برخلاف بزرگسال‌ها که می‌دانند ترسشان افراطی و غیر منطقی است بچه‌های (اطفال) آن قدر رشد نکرده‌اند که تفاوت ترس‌های طبیعی و غیر طبیعی را بدانند.

چه ترسی؟ چه سنی؟

بعضی از ترس‌ها برای بعضی از سن و سال طبیعی‌تر است ولی کلا هیچ ترسی – حتی چنانچه طبیعی باشد- نباید بیشتر از ۲ سال زمان ببرد. یعنی طول کشیدن بیش از‌این حد، نشانه مشکل و نیازمند دقت یا حتی درمان بالینی است.

ویژگی‌های هراس در کودکان

* بعضی از ترس‌ها در اطفال ریشه فطری دارد (ترس از صداهای مهیب) و بعضی دیگر از همان ماه‌های اول و به صورت اکتسابی در طفل شکل میگیرد (ترس از حیوانات مانند سوسک و گربه) و پدر و مادر برای پیشگیری از ترسو شدن بچه‌های (اطفال) باید خود الگوی شجاعت باشند.

* هراس بچه‌های (اطفال) امکان دارد ثبات و دوام نداشته باشد، زود پدید آید و زود هم از بین برود.

* گاهی هراس بچه‌های (اطفال) مبتنی بر حقیقت نیست یعنی از چیزی می‌ترسند که بی‌خطر است.

روش‌های درمان هراس کودکان

درمان هراس و ترس در هر فرد بسته به نوع و شدت آن متفاوت می باشد ، این روشها شامل:

* از میان بردن موقعیت ترس‌آور: یکی از راههای درمان هراس بچه (کودک)، دور کردن وی از شرایط و موقعیت ترس‌آور است، به عنوان مثال محیط تاریک

* تلقین در قوی سازی روحی: یکی از روشهای مۆثر، تلقین شجاعت به طفل است، چرا که گهگاه هراس، ناشی از فقدان اعتماد بنفس و احساس بی‌کفایتی است و در حالتی که بچه (کودک) اعتماد بنفس یابد، میتواند به عنوان شخصی (فردی) شجاع بر هراس خود غلبه کند.

* ارائه الگو: یکی از راههای درمان، ارائه الگوی مناسب و شجاع برای بچه (کودک) ترسو است. این الگو باید بدون نقص و قابل لمس و به دور از سنجش بچه (کودک) با او باشد که البته الگوهای مناسب را پسندیده‌تر است از میان کتاب‌ها گزینش و انتخاب کرد.

* درمان‌های پزشکی: گاهی بچه (کودک) از نظر بدنی گرفتار ضعف‌های جسمی شده است و این سستی زمینه را برای هراس ایجاد کرده است. اختلالات غده‌های و ترشحات مازاد امکان دارد با اثر بر ساختار پیکر (بدن) سبب مشکلات و اختلالاتی چون هراس در اطفال شوند.

راه‌های مدد (کمک) کردن به بچه‌های (اطفال) در رویارویی با ترس

والدین توانایی دارند به فرزندانشان مدد (کمک) کنند تا با تحکیم حس اعتماد بنفس و کسب مهارتهای واجب و ضروری با ترس‌های خود مقابله کنند. در این بخش می‌خواهیم شما را با مجراهای یاری به فرزندانتان برای رویارویی با ترسها و اضطرابهای خود آشنا کنیم:

* بازشناسی (تشخیص) دهید که این هراس حقیقی است. هرچند که به نظر شما مسئله‌ای بسیار کوچک و کم اهمیت باشد، برای فرزندتان واقعیت دارد و سبب پریشانی (اضطراب) و هراس او میشود. صحبت کردن درمورد آن هراس بسیار یاری دهنده است، کلمات گاهی قادرند عواطف منفی را از چیزی بیرون بکشند. چنانچه درمورد ترسها گفتگو کنید.، توانایی (قدرت) آن‌ها کم‌تر خواهد شد.

* هیچوقت با کوچک و ناچیز کردن آن مورد، سعی نکنید فرزندتان را وادار به رویارویی با آن کنید. گفتن «مسخره بازی در نیار! هیچ دیوی تو کمد تو قایم نشده!» امکان دارد سبب میگردد فرزندتان قادر باشد بخوابد، ولی هراس را از بین نخواهد برد.

* اسباب هراس را برای فرزندانتان مهیا نکنید. چنانچه میدانید فرزندتان از سگها خوشش نمی‌آید، طوری از خیابان رد نشوید که با آن سگ روبه رو نشوید. اینکار فقط سبب میشود که فرزندتان یقین کند که سگها موجوداتی ترسناک و وحشت آور هستند. در اینگونه موقعیت‌ها منحصرا بایست با مراقبت و دقت با فرزندتان رفتار کنید تا قادر باشد با آن موقعیت هراس آور روبه رو شود.

* به فرزندتان یاد بدهید که چطور میزان ۱ هراس را مقدار گیری کند. چنانچه بچه (کودک) قادر باشد شدت ۱ هراس را با میزان ۱ تا ۱۰ بسنجد، امکان دارد قادر باشد به هراس با شدت اندک‌تری نسبت به قبل نگاه کند

* تکنیک‌های کنار آمدن و برخورد با ترسها را به کودکانتان بیاموزید. میتوانید این تکنیک‌ها را آزمون کنید: شما را «صاحب خانه» به طفل معرفی نمایید، و این سبب خواهد شد که بچه (کودک) نسبت به شیء ترسناک جرات و جسارت بیشتری بیابد و برای فرار از آن به شما پناه بیاورد. به فرزندانتان یاد بدهید که در چنین مواقعی به خود بگویند، «من می‌توانم ..» یا «هیچی نیست، می‌تونم با اون کنار بیام …». کنیک‌های تمدد اعصاب نیز یاری دهنده هستند، مانند تجسم فکری (تصور غوطه میل کردن (خوردن) روی ابرها یا بلند کشیدن لب ساحل دریا) و دم و بازدم عمیق.

* صبور باشید

* تلاش کنید در فرزندتان حس استقلال به وجود بیاورید. خیلی دشوار است، علی الخصوص برای شمایی که فرزندتان به شما وابسته است و شما هم به فرزندتان وابسته‌اید

* یکی از برترین مجراهای انتقال غیر سر راست سخنتان به فرزندتان «بازی کردن» است. شما میتوانید در زمینه‌های هراس فرزندتان با وی همبازی شده و واکنش‌های فرزندتان را ببینید و چنانچه واجب و ضروری بود اصلاحش کنید

* فرزندتان را با بقیه سنجش نکنید. این کار سبب میشود نه فقط هراس فرزندتان را درست نکنید بلکه با سنجش او با همسالانش، عزت نفسش را هم لگدمال می‌کنید

* اصرار نکنید. هرچه افزونتر فرزندتان را وادار به رویارویی با ترسش کنید و افزون‌تر از زور بهره جویی کنید، هراسش بیشتر میشود. تلاش کنید کاری کنید که بچه (کودک) نم نم به هراس خود خو بگیرد

راه رفع کردن ترسها , رویارویی با آنهاست. با بکارگیری پیشنهاداتی که در این نوشتار ارائه شد، میتوانید به فرزندتان یاری دهید. تا خوب‌تر (بهتر) با موقعیت‌های زندگی کنار بیایند.

درمان هراس بچه‌های (اطفال) با ۱ قصه!

داستان جغد سفید کوچولو برای درمان هراس کودکان
جک جغد سفید کوچولویی بود که در جنگلی سرسبز با خانواده­اش زندگی می­ کرد. او هنوز کوچک بود و خیلی چیزها از پدر و مادرش یاد می‌­گرفت. همانطور که می‌­دانید، جغدها طی روز کار زیادی انجام نمی­ دهند. ن‌ها روزها استراحت و شب ­ها کار می­ کنند. بنابراین بیشتر وقت ­ها پدر یا مادر جک برای به کف آوردن خوراک شب­‌ها خارج از لانه می­ رفتند ولی جک چون کوچک بود، می‌بایست در لانه می‌­ماند. البته برخی شب ­ها مادرش نیز پیش او می‌­ماند. جک درباره جنگل چیز زیادی نمی‌دانست. شب­‌ها تمام جنگل تاریک می‌­شد.روزها زمانی که خورشید در آسمان بود، جغد کوچولو می‌­توانست همه چیز را ببیند و بشنود و وقتی صدایی می‌­شنید، سرش را بر می‌­گرداند و می‌­توانست ببیند صدا از کجا است ولی شب‌ها نمی‌توانست این کار را انجام بدهد چون هیچ نوری نبود و او نمی‌توانست چیزی را ببیند! او در شب فقط صداها را می‌­شنید. خیلی از این صداها عجیب و غریب بودند و او را می‌­ترساندند.

یک شب جک کوچولو همانطور که بر روی شاخه نشسته بود و سعی داشت بخوابد، آوای عجیبی شنید. صدایی که تابحال نشنیده بود. صدا بلند بود. جک خیلی سعی کرد تا ببیند صدا از کجاست ولی هوا خیلی تاریک بود و چیزی دیده نمی‌شد. جک اندکی ترسیده بود. یواش یواش خودش را به مادرش نزدیک کرد و کنار او خوابید ولی او نتوانست آن شب را راحت بخوابد و از آن صدا ترسیده بود. بامداد روز بعد جغد کوچولو از خواب هوشیار شد. خورشید آرام آرام همه جا را روشن کرد. ناگهان جک مجدد همان صدایی را که شب قبل شنیده بود، مجدد شنید. پسندیده همه جا را نگاه کرد و جیرجیرک کوچکی را روی شاخه دید. خیلی تعجب کرد و پسندیده دقت کرد، فهمید که صدا از همان جیرجیرک کوچک است. بعد خندید و فهمید صدایی که شب قبل او را ترسانده بود، از این جیرجیرک کوچک بوده، نه ۱ چیز عجیب و غریب. مجدد شب فرارسید و جک خوشحال بود که دیگر از آن صدا نمی­ ترسید، چون می­ دانست که آوای همان جیرجیرک کوچولو است

همان طور که جغد کوچولو داشت می­ خوابید، ناگهان سایه ­ای را روی شاخه درخت دید. سعی کرد که نترسد ولی آن سایه دائم تکان می­ خورد و کوچک و بزرگ می‌­شد. جک مجدد ترسید. هر چه سعی کرد تا ببیند که آن سایه چیست، کامیاب نشد چون همه جا تاریک بود. جک که حسابی ترسیده بود، مجددا به طرف (سمت) مادرش رفت ماده‌های معدنی و زیر پر و بال مادرش پنهان کرد و سعی کرد بخوابد ولی نتوانست پسندیده بخوابد. او همانطور که به آن سایه فکر می‌­کرد، کم‌کم خوابش برد. بامداد جک چشمان خود را باز کرد و به یاد سایه­ دیشب افتاد. همه جا را با دقت نگاه کرد؛ مخصوصاً شاخه درخت را. روی شاخه درخت پروانه بزرگی را دید که بال‌هایش را به هم می‌­زد. جک به او سلام کرد و بامداد بخیر گفت. او هم به جک سلام کرد. پروانه به جک گفت: دیشب چون از سفر برگشته و خسته بوده، روی همین شاخه استراحت کرده است. جک مجدد خندید و فهمید سایه ­ای که دیشب دیده بود، سایه این پروانه زیبا بوده است که بال‌های خود را به هم می­ زده. جک خیلی خوشحال شد و با خودش گفت: دیگر نباید از چیزی بترسم چون چیزهایی که در شب می­ بینم، واقعاً ترسی ندارند. از آن روز به بعد دیگر شب­‌ها جک از هیچ چیزی نمی­ ترسید و آرام و خوشحال می­ خوابید و خواب­‌های پسندیده و قشنگی می­ دید.

بازی درمانی چیست؟برخی از آنها را میتوانید در منزل انجام دهید

بازی از ضروریات زندگی بچه‌های (اطفال) است. بچه‌های (اطفال) از طریق بازی افکارشان را بازگو میکنند و به همان راحتی که افراد بزرگسال احساساتشان را با کلمات بیان میکنند، آنان نیز همین کار را بوسیله بازی انجام میدهند. طفل در طول بازی نیرومندی حل مشکلات خود را پیدا میکند و بوسیله آن میتواند اعتماد بنفس و روحیه استقلا ل طلبی را در خود پرورش دهد. آنان احساساتی چون هراس، اندوه، شادی و عصبانی شدن خود را از طریق بازی بیان و بدین گونه حس آسایش و امنیت و ارزشمند بودن میکنند. طفل در بازی نیازهای حسی حرکتی خود را برآورده می‌سازد و نیرو (انرژی) خود را تخلیه میکند که این کار سبب ازدیاد آسودگی (آرامش) او میشود، در جز این حالت چنانچه این نیرو (انرژی) امکان بروز پیدا نکند، شاید به پریشانی (اضطراب)، دلمردگی (افسردگی) و پرتحرکی مبدل میشود.در حقیقت بازی به میزان تغذیه درست و احساس صمیمیت و امنیت برای رشد طفل اساسی و مهم و لازم است و عاملی است که به رشد تفکرات و خلاقیت‌های بچه (کودک) یاری می‌کند. خصوصیات رفتاری بچه‌های (اطفال) در بازی هایشان بطور کامل معلوم میشود. به عنوان نمونه طفلی که در جستجوی توانایی (قدرت) است، بطور معمول در بازی نقش رهبر، رئیس، فرمانده یا حتی نقش مدیر مدرسه را بازی میکند یا ۱ بچه (کودک) پرخاشگر امکان دارد در بازی، عروسک هایش را بزند یا وسیله بازی هایش را بشکند. پرخاشگری به صورت سر راست و غیرمستقیم در بازی بچه (کودک) نمایان میشود. بچه (کودک) پرخاشگر امکان دارد بوسیله چاقو یا قیچی بر میز و اسباب بازی‌ها آفند (حمله) کرده و محیط را به ۱ میدان جنگ تبدیل کند. درواقع بچه (کودک) جهان خود را با وسیله بازی هایی که در دسترس دارد، فرافکنی میکند.

مریم عبداللهی 

روانشناس و درمانگر تخصصی کودکان

عضو انجمن روانشناسان ایران