هراس از بیماری یا خود بیمار پنداری یا هایپوکندریا یک اختلال روانی است که فرد دائم دلواپسی زیاد در زمینه سلامتی خود دارد و بخش زیادی از زمان خود را صرف بررسی نشانه‌های مریضی‌ها و مراجعه به دکتر متخصص میکند.

در این نوشتار با این مشکل، علایم و درمانش بیشتر آشنا می‌شویم.

خود بیمار پنداری چیست؟

خود فرد بیمار انگاری یا هایپوکندریا عارضه‌ای روانی است که با اشتغالاتی وسواسی که فرد درباره وضع تندرستی خود دارد معلوم میشود.

به بیانی دیگر خود بیمار پنداری بنوعی درگیری ذهنی فرد بیمار به هراس از فرد بیمار شدن یا اعتقاد وی مبنی بر مبتلا شدن یه یک بیماری جدید گفته میشود.

در این پیامد بیمارنوسان‌های بهنجار جسمانی مانند سرفه موقت، خراش‌های پوستی سطحی یا تعرق را به منزله نشانه‌های یک بیماری وخیم، تفسیر کرده و پیوسته در طلب کمک و مواظبت است.

کوشش‌های رفیقان، خویشاوندان یا طبیبان برای منصرف نمودن مریض‌ها از این افکار به جایی نمی‌رسند و علی رغم معاینات متعدد، این مریض‌ها به ایمنی خاطر دست نمی‌یابند و برای یافتن کمکی اثربخش، دائم از یک دکتر به دکتر متخصص دیگر رجوع میکنند.

گسترش اختلال هراس از مریضی در خانمها و آقایان یکسان است و در میان تمام رده‌های سنی و طبقات اجتماعی احتمال دارد ظاهر شود.

در تمام سنین می‌تواند اتفاق بیوفتد، اوج مبتلا شدن در آقایان در سنین سی سالگی و در خانمها در سنین چهل سالگی است.

این اختلال دارای سه بعد است که شامل:

۱- درگیری ذهنی

• درگیری ذهنی در خود بیمار پنداری محتمل است به کارکردهای جسمی (مانند تپش قلب، عرق کردن، یا حرکات دودی لوله گوارش)، اختلالات جسمی گنگ و نامعلوم (مانند قلب خسته، رگهای دردناک) مرتبط باشد.فرد این علائم یا نشانه‌های را به یک بیماری مشکوک نسبت می‌دهد.

۲- هراس از بیماری یا اعتقاد بی دلیل در زمینه گرفتار شدن به بیماری به رغم اعتماد بخشی پزشکی دوام داشته باشد.

• معاینات پی در پی، آزمون‌های تشخیصی و اعتماد قسمتی از جانب دکتر متخصص کم‌تر سبب کاهش دلواپسی یا رنجش درباره بیماری می‌شوند.برای نمونه فردی که درباره گرفتار شدن به بیماری قلبی درگیری ذهنی دارد با عنایت به فقدان یافته‌های مرتبط به معاینه جسمی، یا حتی آنژیو گرافی قلبی مطمئن نخواهد شد.

۳- معتقد به داشتن بیماری

خودبیمارپنداری در دوران کودکی

هراس از مریضی در کودکان بر اساس شکایات از واکنش نامطلوب جسمی، احساس ناخوشایند وضعیت تندرستی یا پیشگویی اضطراب از فرد بیمار شدن درآینده مشخص‌تر میشود و بدینگونه شاهد رفتارهایی هستیم که دل مشغولی طفل را نسبت به وضع جسمی خود نشان می‌دهند:

• دلواپسی دائمی نسبت به تندرستی خود یا نسبت به یک بیماری محتمل
• ملال و خستگی مبهمی که بازدارنده کار یا حتی بازی میشود.
• دردها یا ناراحتی‌هایی در اعضای مختلف، سردرد، اختلالات بینایی، درد شکم، پا درد، وضعیت تهوع و جز آن

خودبیمارپنداری در نوجوانی

• هراس‌های مبنی بر خود بیمار پنداری در نوجوانی به صورت سردرد، دلواپسی درباره سلامت قلب، ترس‌‌های مرتبط به خون، گلایه‌های مرتبط به قسمت شکمی خود را نشان می‌هد.

خصوصیات اشخاص خودبیمارانگار

• در قیاس با دیگران به سلامتی خود توجه بیشتری نشان میدهند، ولی در حالت کلی عادت‌های بهداشتی مناسبتری ندارند.
• اشخاصی که هراس از بیماری دارند بیشتر دارای پیشینه پزشکی مبسوط و طولانی می‌باشند.
• رابطه‌های گروهی اجتماعی این اشخاص تیره میشود زیرا شخص مبتلا شده به خود بیمار پنداری با بیماری خود درگیری ذهنی داشته و بیشتر درمان و توجه ویژه‌ای را انتظار دارد.
• زندگی فامیلی آنها احتمال دارد اختلال یابد زیرا درگیری ذهنی با کارکردهای شخصی در زندگی آنها تداخل کرده و سبب فقدان کامیابی شغلی او میشود.
• در موارد خیلی شدید فرد احتمال دارد کاملا ناتوان و از کارافتاده شود.
• این بیماران همواره یک کیسه پرازانواع رادیوگرافی، نوارهای قلبی ومغزی، تست ورزش، سونوگرافی و پاسخ آزمایش با خود همراه دارند.
• گاهی اشخاص خودبیمارانگار گرفتار حمله‌های وحشت زدگی میشوند که در اثر نگرانی‌های خودبیمارانگارانه است.
• گرفتاران محتمل است با خواندن یا شنیدن مطالبی درباره بیماری، یا فرد بیمار شدن یک فرد آشنا یا با مشاهده و احساس رویدادهای جسمی خود وحشت زده شوند.
• هراس از بیماری غالبا به ویژگی اساسی فرد، موضوع گفتگوهای روزمره و بازتاب فرد به فشارهای روانی زندگی مبدل میشود.
• معاینه بالینی یا پاسخ منفی آزمایش‌ها، تنها در زمانی کوتاه سبب اطمینان بخشی فرد بیمار می‌گردد.
• گرفتاران به این مشکل، بیشتر اعتقاد دارند به آن‌ها توجه لازم نمی‌شود و محتمل است به طور مبرم در مقابل ارجاع به مراکز سلامت روان ایستادگی نمایند.
• بیماران با اختلال هراس از بیماری هیچگاه قانع نمی‌شوند و بنابراین از دکترشان گریزان میشوند.
• این اختلال سیر طولانی وعود کننده و مقاومی دارد و احتمال دارد چند سال زمان ببرد و مراجعه‌های پی در پی به طبیبان و حتی بستری شدن‌های متعدد و تکرار آزمایشات مختلف در پیشینه فرد وجود داشته باشد.

درمان هایپوکندریا

انواع غیر دائمی هایپوکندریا عموما با مشاوره و گاه با مصرف داروهای ضداضطراب درمانپذیر است.

ولی طبیبان و متخصصین اعصاب و روان اعتقاد دارند که درمان خود بیمار پنداری در حالت بلند مدت آن سخت است.

علی الخصوص در انسانهایی که به اختلالات اضطرابی و افسردگی هم گرفتارند.

چون بیماران وقتی حس میکنند دلواپسی آن‌ها مورد توجه قرار نمیگیرد خشمگین میشوند.

درمان دارویی اضطراب و افسردگی در این اشخاص یاری دهنده است.

این داروها بایست به مدت ۳ ماه ادامه داشته باشند.

در بعضی موارد دواهایی مانند فلوکستین برای کاهش نگرانی شان در زمینه سلامتی و روان‌درمانی نیز میتواند تاثیرگذار باشد ولی بسیاری از این اشخاص به آن اعتقاد خاصی ندارند و این درمان را کامل انجام نمی‌دهند.

گرچه که احتمال طولانی شدن مرحله درمان وجود دارد و گرایش به داشتن دلواپسی زیاد از سلامتی احتمال دارد بطور کامل از بین نرود.

با وجود این مریض گرفتار و مبتلا به هایپوکندریا می‌تواند به عنوان نخستین قدم، دریابد که گرفتار اضطراب است و یک بیماری بدنی ندارد و به مرور اضطرابش را کاهش دهد.