اختلال شخصیت مرزی (BPD) درمان و علائم

اختلال شخصیت مرزی (BPD) یکی از شایع‌ترین انواع اختلال‌های شخصیت است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی تقریباً همیشه به نظر می‌رسد که در بحران به سر می‌برند. چرخش‌های سریع خلق در این افراد بسیار زیاد دیده میشود: یک لحظه ممکن است جنگ طلب باشند، لحظهٔ بعد افسرده و لحظه‌ای دیگر شاکی از این که هیچ احساسی ندارند…. با هم دیگر مروری بر این اختلال، سیر و درمان آن خواهیم داشت:

بااهمیت‌ترین نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی (BPD) چیست؟

1. هراس از ترک‌شدن

یکی از ترس‌های اساسی در شخصیت‌های مرزی، هراس از رها شدن است، آن‌ها به یک رها شدن که امکان دارد در زندگی همه پیش بیاید، بسیار حساس‌تر هستند و بازتاب خیلی بیشتری نشان میدهند شخصیت‌های مرزی با استیصال سعی میکنند نگذارند فرد موردعلاقه‌شان، تنهایشان بگذارد این وحشت و نگرانیِ یکسره سبب میشود

برخی شخصیت‌های مرزی، نتوانند تنهایی را شکیبایی (تحمل) کنند و برای تسلی خود حتی به طوری دیوانه‌وار به جستجوی ایجاد ارتباط بر می‌آیند، ولو این ارتباط برای خودشان ارضاکننده نباشد.

آن‌ها برای از بین بردن تنهایی خود حتی چنانچه دیری هم نپاییده باشد، با غریبه‌ها دوست می‌شوند یا هم‌نشینی با چیزهایی را ترجیح بدهند که قرار نیست کسی را ترک کنند، به عنوان مثال حیوانات، گل‌ها و اشیا . خشم و هراس سهمگین و شدید در این اشخاص از تنها ماندن سرچشمه می‌گیرداین اشخاص حتی چنانچه تجسم کنند که تنها هستند، گرفتار هراس و عصبانی شدن می‌شوند هراس از تنها بودن، یک مشکل جدی در پیوندهای فامیلی ایجاد میکند.

2. روابط پرتنش

اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD)، دارای روابطی ناپایدار با خانواده، فامیل و رفیقان خود هستند. این اشخاص امکان دارد سریعا علاقه شدیدی به یک فرد بیابند. و ناگهان از آن فرد متنفر شوند هرنوع جدایی و یا تغییر در برنامه مورد انتظار، میتواند یک بازتاب سهمگین و شدید و احساس طرد را در فرد بیمار مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) ایجاد کند وقتیکه این اشخاص به یک چیز و یا کسی علاقه داشته باشند و آن چیز و یا آنکس از پیش آن‌ها برود، احساس پوچی و انزوا میکنند.

در حقیقت نگاه صفروصدی به وقایع دارند. یک روز سمت مقابل را تا آسمان‌ها بالا می‌برند و چنین شخصی برایشان میشود بهترین آدم روی کره‌ی زمین دوست دارند تا میشود با او وقت بگذرانند، صمیمی شوند و حتی شاید همان اول آشنایی، او را در خصوصی‌ترین مسائل زندگی‌شان سهیم کنند. ولی هنوز زمانی نگذشته که آسمان و زمین جابه‌جا می‌شوند.

همان آدم بهشتی، در ذهن‌شان میشود بدترین، پست‌ترین و بی‌ارزش‌ترین آدم جهان، میپرسید چرا؟ چون شاید در ذهن شخصیت مرزی پارتنرش به میزان مکفی برایش وقت نذاشته …قضاوت شخصیت‌های مرزی درمورد اطرافیان‌شان هم، دائم بین خوب‌ترین و بدترین در نوسان است و ثباتی ندارد.

3. بی‌ثبات‌بودن تصویر فرد از خودش

هویت فرد واضحا درباره خودش متزلزل است این موضوع منتهی به بروز دگرگونی (تغییرات) غیرمنتظره در عواطف، برنامه ریزی‌ها و اهداف فرد شود گاهی منتهی به این میشود که فرد به طور غیرمنتظره تصمیم به ترک کار یا تحصیل کند یا حتی امکان دارد ولو در مواردی در مورد جنسیتشان هم گرفتار تردیدهایی شوند.

4. رفتارهای تکانشی و پرخطر

بیشترِ کسانی که اختلال شخصیت مرزی (BPD) دارند، حوصله‌شان خیلی زود سر می‌رود. همین موضوع سبب میشود امورات تکانشی‌شان از نوع خطرساز باشد تا ایجاد هیجان کند، به عنوان مثال رانندگی غیرعادی، استعمال مواد روانگردان، قمار یا رابطه‌های جنسی پرخطر.

البته همه‌ی مرزی‌ها هم دنبال امورات پرخطر نمی‌روند، بلکه برخی مرزی‌ها امکان دارد خریدهای یکهویی بکنند یا اینکه بعضی وقت‌های ویژه (خاص)، یک‌دفعه و بدون این که گرسنه باشند، شروع کنند به پرخوری. این رفتارها میتواند ناشی از تصور سست فرد از خودش هم می‌باشد.

5. زیان رساندن به خود

شخصیت‌های مرزی امکان دارد بارهاوبارها برای خودکشی مبادرت (اقدام) کنند؛ همان‌طورکه گفتیم، تنهاماندن و ترک‌شدن برایشان بسیار دردآور است، بنابراین چنانچه فکر کنند یکی از نزدیکان‌شان به هر علتی می‌خواهد از آن‌ها دور شود، امکان دارد از تهدید به خودکشی به‌عنوان حربه استفاده میکنند تا جلوِ رفتنش را بگیرند.

البته این به این معنا نیست که بلوف می‌زنند، بلکه ۱۰درصد آن‌ها حقیقتأ تا انتها خط می‌روند و حقیقتأ خودکشی میکنند، علی الخصوص چنانچه دشواری هایی مانند دلمردگی (افسردگی) یا وابستگی به مواد روانگردان هم داشته باشند که حیات را برایشان سخت‌تر کرده باشد.

شخصیت‌های مرزی خیلی وقت‌ها جامه (لباس) آستین بلند می‌پوشند؛ چرا که روی ساعد و بازویشان جراحت‌های زیادی دارند که خودشان با تیغ یا با سوزاندن ایجاد کرده‌اند. این کار که به آن خودزنی می‌گوییم، علاوه‌بر بازو، در هر بخش دیگر بدن هم امکان دارد وجود داشته باشد. برای بیشترِ مرزی‌ها، خودزنی راهی است برای تسلی رنج تحمل‌ناپذیر روحی.

البته امکان دارد برخی از آن‌ها گرفتار بی‌احساسی یا آپاتی (حالتی که در آن، به‌نظرتان می‌آید هیچ حسی ندارید و هیچ هیجانی احساس نمی‌کنید) شده باشند (حالتی که در آن، به‌نظرتان می‌آید هیچ حسی ندارید و هیچ هیجانی احساس نمی‌کنید) و با زخم‌کردن خودشان و ایجاد درد، می‌خواهند به خودشان ثابت کنند حقیقتأ تمام احساسات‌شان از بین نرفته است.

بااین‌حال، خودزنی راه مناسب و سالمی برای آرام‌شدن نیست و حتی امکان دارد در اثر اشتباه، منتهی به مرگ شود. خود مرزی‌ها هم از این کار شرم دارند و سعی میکنند همواره زخم‌هایشان را پنهان کنند. بنابراین، برخلاف تصور خیلی‌ها، این کار را برای جلب‌توجه انجام نمی‌دهند.

6. هیجان‌های ناپایدار

بی‌ثباتی در حالت عاطفی و احساسی به صورت واکنش‌پذیری آشکار خلق (مثل ملال، تحریک‌پذیری، یا پریشانی (اضطراب) سهمگین و شدید و حمله‌ای که میتواند چند ساعتی زمان ببرد و ندرتا بیشتر از چند روز طول میکشد در حقیقت به نظر میرسد وقایع و اتفاق‌ها به‌شدت روی شخصیت‌های مرزی اثر می‌گذارند و گاهی اتفاق کوچکی میتواند خُلق‌شان را بطور کامل به این جهت به آن رو کند.

7. دشواری در کنترل خشم

وقتی مسئله‌‌ی عصبانی‌کننده‌ای پیش میاید، اشخاص مرزی امکان دارد نسبت‌به بقیه‌ی اشخاص، خیلی بیشتر به موضوع عکس العمل نشان بدهند یا اینکه خیلی تندتر خشم‌شان فوران کند.

این فوران‌ها علی الخصوص وقتی پیش میاید که کسی دست روی نقطه‌های حساس آن‌ها بگذارد، یعنی کاری کند که فرد مرزی فکر کند مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته یا اینکه کسیکه او را دوست دارد، دارد او را ترک میکند.

این حس خشم به تنهایی مشکلشان نیست! بلکه احساس گناه پس از ابراز خشم بسیار برایشان آزاردهنده است و فکر میکنند خیلی آدمهای بدی هستند …

اختلال شخصیت مرزی (BPD) از منظر نظریه روانکاوی

نظریه روانکاوی جامع‌ترین تبیین‌ها را برای اختلال شخصیت مرزی (BPD) به دست داده است.

بنا به این نظریه اینگونه مردمان جای پایی در جهان حقیقی استوار میکنند ولی هنگام رویارویی با تعارض، به جای دفاع‌های پیشرفته از دفاع‌های ابتدایی‌تری از قبیل «انکار» سود می‌جویند (کرنبرگ، ۱۹۷۹).

شخصیتهای مرزی به دلیل نارسایی در رابطه با سرپرستان خود در دوره نخستین کودکی، نگرشی نارسا و نابسنده از خویشتن و دیگران دارند.

سرپرستان آنها از وابسته بودن بچه (کودک) به خویش بیشتر خرسند می‌شوند، و بنابراین نه فقط او را برای وصول به احساس تفرد و استقلال ترغیب و ترغیب انجام نمی‌دهند بلکه حتی امکان دارد این قبیل سعی و کوشش طفل را با تنبیه روبرو سازند. بدین گونه است که اینگونه مردمان هرگز یادنمی‌گیرند که نگرش به خود را به صورت تمام و کمال متمایز از نظر دیگران سازند.

همین موضوع سبب حساسیت افراطی آنها به نگرش دیگران دربارهٔ خودشان، و امکان وادادن و تسلیم به مردمان دیگر میشود. بر همین اساس، وقتی احساس کنند دیگران طردشان کرده‌اند، خودشان هم خود را طرد کرده و دست به تنبیه و جرح خویشتن می‌زنند. کسانی که اختلال شخصیت مرزی (BPD) دارند مضاف بر نارسایی یاد شده، هرگز نتوانسته‌اند جنبه‌های مثبت و منفی خودپنداره‌ی خویش یا برداشت از بقیه را یکپارچه کنند.

دلیل این امر در رفتار سرپرستان آن‌ها در دوره طفولیت آنها است که هرگاه بچه (کودک) وابسته به آنها و تسلیم آنها باشد او را با پاداش مواجه می‌سازند ولی تلاشهای طفل را برای استقلال و جداشدن از سرپرست با خصومت و طرد روبرو میکنند.

بدین گونه است که شخصیت‌های مرزی خودشان و بقیه را به صورت «یکپارچه خوب» یا «سراسر بد» می‌بینند و بین این دو در تردید می‌مانند. این فرایند را «دوپارگی» نامیده‌اند. تغییرپذیری و نوسان هیجانها و نگرش به روابط شان برخاسته از همین دوپارگی است. پژوهشهای دیگری درباره اشخاص مبتلا به این مشکل نشان از پیشینه بهره‌کشی جسمانی و جنسی از آنها در دوران کودکی دارد (پری؛ ۱۹۹۳۳)

این قبیل بهره‌کشی منتهی به اختلالهایی در تشکیل خودپنداره فرد شده و همین اختلالها به زعم غالب نظریه پردازان، هسته مرکزی در اختلال شخصیت مرزی (BPD) را می‌سازد. مضاف بر این، وقتی پدر و مادر یا سرپرستان بچه (کودک) گاهی سود کش و گاهی پر از محبت و عطوفت باشند این نوسان، خود میتواند سبب بی‌اعتمادی ژرف بچه (کودک) به دیگران و گرایش به یکپارچه پسندیده یا سراسر نامطلوب دانستن دیگران گردد.

اختلال شخصیت مرزی (BPD) از منظر نظریه روابط موضوعی

نظریه روابط موضوعی، گونه با اهمیتی از نظریه تحلیل روانی، بر این موضوع تمرکز دارد که اطفال به چه شیوه‌ای تصورات خود را از اشخاصی که برایشان ارزش (اهمیت) دارند، مانند پدر و مادرشان، درونی (یا درون‌فکنی) میکنند. به بیان دیگر، موضوع اساسی این است که اطفال چگونه با کسانی که نسبت به آن‌ها دلبستگی‌های عاطفی قوی دارند، همانند سازی میکنند. این تصاویر درونی شده (بازنمایی‌های موضوع) بخشی از من فرد میشود و بر شیوه بازتاب فرد به جهان اثر می‌گذارد. ولی ارزش‌های درون‌فکنی‌شده امکان دارد با آرزوها و آرمان‌های فرد در بزرگسالی تعارض بیابند..

برای نمونه، چنانچه زنی در سالهای دانشگاه که عقیده مادرش درباره نقش شایسته برای یک خانم (زن) را پذیرفته است، به سوی آرمان‌های نوین فمینیسم کشیده میشود، چنین تعارضی پیش خواهد آمد.

نظریه‌پرداز پیشگام روابط موضوعی، اوتو کرنبرگ است که مطالب گسترده‌ای درباره BPD نوشته است کرنبرگ در سال ۱۹۸۵مطرح کرد که تجارب نامطلوب کودکی، برای نمونه، داشتن پدر و مادری که بگونه‌ای بی‌ثبات عشق و توجه ارائه میکنند، احتمالاً پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها را تحسین میکنند ولی از ارائه پشتیبانی عاطفی و محبت و صمیمیت ناتوانند، سبب میشود که اطفال بازنمایی‌های موضوعی مختلی را درونی کنند که در یکپارچه کردن جنبه‌های مهرآمیز و نامهرآمیز کسانی که به آن‌ها نزدیک اند، واقع نمی‌شوند. در نهایت این روابط موضوعی مختل، منِ نا ایمن پدید میاید که ویژگی اساسی BPD است.

گرچه اشخاص گرفتار BPD، منِ سست و شکننده‌ای دارند و به اعتماد بخشی یکسره احتیاج دارند.، نیرومندی آزمون حقیقت را حفظ میکنند. ولی علی رغم این که با حقیقت در تماس هستند، بیشتر گرفتار مکانیسمی دفاعی بنام دونیم سازی می‌شوند، یعنی تقسیم کردن چیزها به دو مقوله کاملاً پسندیده یا کاملاً نامطلوب و درماندگی از تلفیق جنبه‌های مثبت و منفی شخصی دیگر یا خود در یک کل یکپارچه. این گرایش سبب دشواری بیشتر از مقدار در تنظیم و تعدیل هیجان‌ها میشود زیرا اشخاص گرفتار BPD جهان، به مانند خودشان، را به گونه تیره و سفید می‌بینند.امکان دارد درمانگرشان را یک هفته انسانی کامل و بی نقص تصور کنند که میتواند آن‌ها را از درد و آشفتگی برهاند، ولی هفته بعد چنانچه درمانگر به دلیلی در دسترس نباشد، امکان دارد شدیدأ عصبانی شوند.

همه‌گیرشناسی

تاکنون هیچ مطالعه‌ای نشده که میزان قطعی گسترش این مشکل را نمایش دهد. ولی بنظر می‌آید در یک تا دو درصد از جمعیت وجود داشته باشد و در زن‌ها نیز ۲ برابر آقایان رایج است. گسترش اختلال دلمردگی (افسردگی) اساسی، اختلالات مرتبط به استفاده از الکل، و سوء استفاده از مواد، در بستگان درجه اول اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD)، افزون‌تر از جمعیت همگانی است.

به گزارش DSM-۵، نرخ گسترش اختلال شخصیت مرزی (BPD) در اجتماع حدود ۱٫۶٪ تخمین زده میشود ولی امکان دارد تا ۵٫۶٪ افزایش یابد.

نرخ گسترش این مشکل در خدمات بهداشتی و درمانی نخستین حدود ۶٪، کسانی که به کلینیک‌های بهداشت روانِ سرپایی مراجعه میکنند حدود ۱۰٪، و بیمارانی که در بیمارستان‌های روانی بستری می‌شوند حدود۲۰٪ است.

گسترش اختلال شخصیت مرزی (BPD) در گروه‌های سنی مسن‌تر امکان دارد کاهش یابد.

علت‌های اختلال شخصیت مرزی (BPD)

هنوز به درستی دلیل اساسی آن شناخته نشده است ولی عوامل و شرایط مستعد کننده زیر در آن نقش ایفاء می‌کنند:

1. پیشینه بچه (کودک) آزاری (فیزیکی یا جنسی خصوصاً توسط اعضاء خانواده) در چهل تا ۷۰٪ اشخاص وجود دارد.
2. جدایی والدین یا فقدان یکی از آن‌ها یا رها شدن در دوره طفولیت
3. وجود اختلال شخصیتی در دیگر اعضاء خانواده (در این حالت احتمال آن پنج برابر می‌شود)
4. پیوند عاطفی ناامن دوره طفولیت

جدی‌ترین مسئله در اشخاص با این نوع اختلال شخصیتی تهدید به خودکشی برای کسب توجه و یا حفظ دیگران است و گرچه قصد مردن را ندارند ولی در ۱۰٪ موارد مبادرت (اقدام) آن‌ها به خودکشی کامیابی آمیز خواهد بود. مسئله دیگر، گسترش بیشتر دیگر اختلالات یا بیماری‌های روانی در این اشخاص است (افسردگی، ADHD، خوگیری (اعتیاد)، PTDS، مشکلات غذایی، شخصیت ضد اجتماعی

در بررسی‌های بیوشیمیایی و تصویر برداری پیشرفته (FMRI) دیده شده است که در مغز اشخاص با اختلال شخصیت مرزی (BPD) میزان تکاپو (فعالیت) سمپاتیکی مغز افزایش و تکاپو (فعالیت) سروتونینی آن کم کردن یافته و حجم هیپوکامپ مغز آن‌ها ۱۵٪ و حجم آمیگدال مغز آن‌ها حدود ۸٪ کم‌تر از اشخاص طبیعی بوده است.

بدلیل فایده (خاصیت) ترمیم پذیری مغز (neuroplasticity) میتوان با درمان مناسب، این دگرگونی‌ها (ی) را در طولانی مدت (غالباً در حین چند ماه و گاهی چندین سال) تا حدود زیادی به حالت تقریباً طبیعی بازگرداند.

توجه: اشخاص با شخصیت مرزی از نظر عقلانی و هوشی کاملاً طبیعی هستند و مشکل آن‌ها در طرز نگرش شان نسبت به واقعیت‌ها، سیستم‌های ارزیابی و ارزشی شان است که در دوره طفولیت شکل گرفته اند.

روان‌درمانی :

رواندرمانی، درمان انتخابی برای درمان این مشکل است. شیوه‌های مختلف مشاوره و درمان شامل رواندرمانی (درمان روانشناختی) بویژه درمان دیالیتیکی میتواند برای اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت مفید باشد و بیماری آن‌ها را کنترل کند. درواقع روان‌درمانی، میتواند به شخصیت‌های مرزی کمک کند از باورها و هیجانات خودشان آگاهی بیشتری بیابند. و این موضوع منتهی به تنظیم هیجان بیشتر خواهد شد. بررسی‌ها (تحقیقات) نشان داده اند بااینکه اختلال شخصیت به‌کلی از بین نمی‌رود، پس از روان‌درمانی، از میزان مبادرت (اقدام) شخصیت مرزی به خودکشی و خودزنی کاسته میشود. فرد یاد می‌‌گیرد بر هیجانات خودش کنترل داشته باشد و برای رویارویی با مشکلاتش از راه‌حل‌های مناسب‌تری استفاده کند..

در درمان‌های گروهی نیز روانشناس به جای تمرکز بر روی یک فرد و مشکلات مختص به او با یک دسته و یا چندین نفر سروکار دارد. هر یک از اعضا موضوع خود را در گروه مطرح میکنند. بازخورد و مشکلات دیگر اعضا را نیز می‌شنوند و در زمینه آن‌ها نظر، عواطف و افکار خود را بیان میکنند.

در نهایت این تعاملات، اعضای گروپ طی روند ایجاد دگرگونی (تغییرات) به همدیگر کمک میکنند و روانشناس نیز به عنوان عضو تسهیل گر و بی طرف مسائل دسته را در گذرگاه مناسب و تا وصول به بینش هر یک از اعضا نسبت به دشواری خود هدایت میکند.

در گروه درمانی عوامل ناهشیار و گذشته‌ی فرد و بازسازی جنبه‌های اساسی شخصیت مورد توجه قرار میگیرد. بنابراین، طول مدت گروههای درمانی در قیاس با روشهای دیگر به مراتب افزونتر است.

و در این گروه‌های درمانی که البته برای همه کسانی که اختلال شخصیت مرزی (BPD) دارند مناسب نیست، تعاملات بین گروه میتواند در تنظیم هیجان اشخاص بسیار تاثیرگذار باشد.

   گردآورنده: فاطمه امیری، روانشناس بالینی

بیشتر بدانید 1: پدری با اختلال شخصیت مرزی (مجموعه یک تا چهار)

بیشتر بدانید 2: اختلال شخصیتی افراد مشهور