وسواس ها و اجبارهای خرافی(مقاله 3)

در مقالات قبلی به تعریف وسواس جنسی (اینجا) و وسواس صدمه و آسیب و چک کردن ( اینجا) اشاره کردیم در این مقاله می خواهیم نوع دیگری از وسواس را معرفی کنیم . در مقالات بعدی به سبب شناسی و درمان اختلال وسواس به تفضیل می پردازیم. ممکن است خرافات بر همه زندگی مبتلایان به اختلال وسواس- اجبار سایه بیندازد. به طور معمول، وسواس های خرافی بر ترس از مرگ و نمادهای آن متمرکزند. اگر شما به این نوع اختلال وسواس- اجبار مبتلا باشید، میان اشیایی که از آنها می ترسید، ارتباط هایی برقرار می کنید- یعنی چیزهای خاصی را با بدشانسی مرتبط می شمارید و سپس از فعالیت ها و مکان های خاصی که گمان می کنید موجب بدشانسی می شوند اجتناب می کنید. برای مثال خانمی که در درمانگاه ما تحت درمان بود هر گز نمی توانست لباس هایی را که هنگام حضور در مراسم تشییع جنازه پوشیده بود ، بر تن کند. مورد او اینگونه بود:

مثلا ترس های وسواسی این مراجع را با هم ببینیم. او هر گاه او از قبرستان می گذشت یا در مراسم تشییع جنازه شرکت می کرد، آن روز برایش حالت نفرین شده پیدا میکرد، و به خانه باز میگشت. همان طور که در اختلال وسواس- اجبار شایع است، بعد ها ترس های او به شکل انتزاعی تری درآمدند. او می ترسید که حرف های توهین آمیزی در باره افراد در گذشته گفته باشد. تفاوتی نداشت که آن حرف های توهین آمیز، درباره هیتلر باشد یا درباره پدربزرگ خود او؛ در هر حال ، او تصور می کرد که فرد مرحوم عصبانی شده است و او را تنبیه خواهد کرد.

لباس هایی را  که هنگام بدگویی از شخص مرده به تن داشت، نشانه بدشانسی به حساب می آورد و دیگر نمی توانست آنها را تن کند، او حتی از فروشگاههایی که در یک روز  « بدیمن» به آنها رفته بود، اجتناب می کرد. یک روز وی هنگامی که به کلینیک  می آمد، با اشکال روبرو شد؛ چرا که در راه به طور تصادفی با اسکلتی نمایشی روبرو شده بود، و از آن جا که این منظره، ناخواسته شخصی مرده را برایش تداعی می کرد، تلاش می کرد تا با افکار بدی که هنگام مشاهده آن به ذهنش خطور می کرد مبارزه می کرد، ولی هنگامی که این تلاش ها بی نتیجه ماند ، ناچار شد تمامی برنامه های آن روز خود را لغو کند.

اگر شما به وسواسی خرافی دچار باشید، ممکن است نگران این باشید که هر یک از قسمت های بدنتان را به دفعاتی که خوش شانسی آور است نشسته باشید، یا آن که دعایی را به تعداد دفعات خوش یمنی نخوانده باشید یا آنکه ممکن است نتوانید فعالیت هایتان را که فکر می کنید خوش شانسی می آورد انجام دهید. برای مثال یک بیمار خود را ناگزیر  از آن می دید که سیگار خود را همیشه چهار مرتبه ( و نه سه مرتبه، که آن را نحس می شمرد)، آرام بر روی لبه زیر سیگاری بزند، یا آنکه نباید تلویزیون را روی کانال سیزده قرار می داد که به نظر او عدد نحسی بود.

احتمال دارد شما ساعاتی از روز را بدیمن بدانید و به همین دلیل ، ممکن است چنانچه ساعت سیزده دقیقه از وقت مورد نظرتان گذشته باشد، از جایتان حرکت نکنید. یا آنکه ممکن است چیزی را که قیمت آن از نظر شما عدد نحسی است خریداری نکنید، خانمی که تحت درمان من بود، نمی توانست غذایش را که از سیزده عدد میگو تشکیل شده بود، بخورد. ممکن است شما نتوانید در یک روز « بدیمن» از خانه تان خارج شوید؛ هر چند که ممکن است شماره چنین روزی در هر فردی متفاوت باشد. اگر به اینگونه وسواس ها دچار شدید، ممکن است از این بترسید که ممکن است شما رنگ هایی را به ترس های خرافی خود ارتباط دهید. برای مثال بیماری، رنگ سیاه را رنگ مرگ می دانست، و می ترسید که با به تن کردن لباس های سیاه، گرفتار مرگ شود. مردی دیگر نیز رنگ قرمز را با خون و مرگ ارتباط داده بود؛ او لباس هایی که رنگ قرمز داشتند نمی پوشید و از جوهر قرمز نیز استفاده نمی کرد.

وجه تمایز ترس های خرافی مربوط به اختلال وسواس- اجبار از خرافات روزمره، شدت باور فرد به آنهاست. شما ممکن است علاوه بر ترس های مربوط به اعداد و رنگ ها ، از عبور از قبرستان یا مراسم تشییع جنازه یا حتی از گربه سیاه اجتناب کنید. یک بیمار از خرید کردن فروشگاه زنجیره ای اجتناب می کرد؛ زیرا یک روز شکل پنجره های آن جا او را به یاد صلیب انداخته بودند و این موجب شده بود که حتی لباس هایی را که در گذشته از آن جا خریداری کرده بود، به تن نکند. بیمار دیگری دچار خرافاتی شده بود که ساخته ذهن خودش بود. یک شب او خواب پرتقال دید. روز بعد او نه تنها از پرتقال و هر آنچه به رنگ پرتقالی بود اجتناب می کرد، بلکه حتی کلمه پرتقال را نیز بر زبان نمی آورد.

سعی می کنیم در مقالات بعدی سبب شناسی و درمان را به تفضیل بحث کنیم. در اینجا به صورت اجمالی به درمان اشاره می کنیم. بهترین درمان برای هر فرد دچار وسواس درمان شناختی رفتاری است. در این درمان به فرد کمک می شود تا به هدف کاهش نشانه های وسواس دست یابد و برنامه ریزی مجدد مغز را برای نتایج طولانی مدت بدست اورد.

حمید ضرابی

روانشناس بالینی

متخصص در حوزه وسواس، افسردگی، اختلالات اضطرابی و شکست های عاطفی