چه کار کنیم تا کودکمان منفعل نشود؟

در ابتدا بهتراست قبل از ارائه راه کار اختلال شخصیت منفعل – تهاجمی را توضیح داده و سپس این مقوله را در کودکان مورد بررسی قرار دهیم:

اختلال شخصیت منفعل – تهاجمی (Passive – Aggressive Personality Disorder)

ویژگی‌ها و تشخیص شخصت منفعل – تهاجمی:

• منفعل بودن او مانع از آن میشود تا امور روزمره و فعالیتهای جمعی را انجام بدهد.

• دائماً از این مسئله نارضایتی دارد که دیگران او را درک نکرده و به ارزش‌های او پی نمی‌برند.

• اغلب اوقات بدخلق و پرخاشگر می‌باشد.

• اکثراً به شکلی غیرمنطقی نسبت به بالادستان خود (رؤسا، متصدیان امور) خشمگین و ناراضی است.

• نسبت به افرادی که از او موفق‌تر و خوشبخت‌تر هستند حس حسادت و تنفر دارد.

• شکست‌های خود را بزرگ جلوه می‌دهد و دائماً در حال نارضایتی از ناکامی هاش می‌باشد.

• رفتارهایش دائماً بین دو حالت در بالا و پایین است: یا پذیرش بی چون و چرا (منفعلانه) و یا سرکشی خصمانه

• با ویران کردن خوشبختی و موفقیت‌های شما، پرده از ماهیت رفتارهای خود بر می‌دارد.

شخصیت تضعیف گر یا منفعل – تهاجمی نسبت به خیلی چیزها مخصوصاً انسان‌های با نفوذ و صاحب منصب بسیار منفی باف است.

چنین شخصی در سالهای کودکی یا شروع بزرگسالی تمایلات و خواسته هایی دارد که در برابر آن‌ها با درماندگی و کاستی ایستادگی میکند.

ندرتا اتفاق میوفتد که آن‌ها بخواهند در برابر اشخاص بانفوذ و صاحب منصب بطور صاف و مستقیم پرخاشگر و ستیزه جو ظاهر شوند.

موضع آن‌ها در برابر این اشخاص دوگانه و مبهم است: از طرفی به توجه و تأیید گرفتن از بقیه نیازمند و وابسته است، همچنین ناامیدانه خواهان استقلال و خودکفایی است.

نتیجه این حس دوگانه آن است که در برابر هر فردی که در مسیرش قرار میگیرد خشم فروخورده‌ای دارد که به شکلی آرام و نامحسوس خودش را نشون میدهد.

شخصیت منفعل – تهاجمی در محیط کار میتواند یک کابوس باشد و او تا زمانی که کار به جنگ و جدال با رؤسا یا کارفرمایش نکشد، تلاشی برای پیشرفت در کارش انجام نمی‌دهد.

گرچه شخصیت منفعل- تهاجمی امکان دارد در ظاهر به شما، رئیسش و یا هر فردی که در نگاه او با نفوذ و قدرتمند است لبخند بزند، ولی غالبا در پشت ظاهر آرام و موافقش خشم و انزجار موج می‌زند و آماده برای حمله و دعواست.

شخصیت تضعیف گر دائماً در حال نارضایتی از رؤسا، شرکا، همسر (یا کسیکه با او ارتباط عاطفی دارد) و تقریباً تمام کسانی است که حس میکند به طوری قدرتشان بر او مسلط بوده و خواسته هایی از او دارند.

در نگاه اشخاصی که با او سر و کار دارند، شخصیت تضعیف گر فردی نادم و مطیع بوده ولی در پشت سر آن‌ها تبدیل به شخصی ستیزه جو و تهمت زن میشود.

او عادت دارد بقیه را افرادی بی عرضه، سنگدل و بی انصاف بداند که بهیچوجه مایل نیستند کارکرد و خصوصیات خوب او را ببینند.

او حس میکند هیچکس قادر نیست او را بفهمد و قدرش را بداند.

پیوسته در حال نارضایتی کردن است و هر شکستی را که در کار یا در رابطه‌اش با بقیه می‌بیند شدیدأ سرزنش میکند.

او را میتوانید چنین تصور کنید: ظرفی آکنده از خشم و انزجار زیاد که با چهره‌ای معصوم و نیت‌های بظاهر خوبش بر آن سرپوش گذاشته است.

یکی از جنبه‌های بسیار ناخوشایند شخصیت منفعل – تهاجمی گرایش همیشگی او به ناچیز شمردن و بی ارزش دانستن هر کامیابی یا دستاوردی است که از اطرافیانش می‌بیند.

او با آنهایی که در کار خود موفق هستند پیوسته خصومت آمیز و رقابتی رفتار میکند.

یکی از مشکل ساز‌ترین ویژگی چنین شخصیتی که کنار آمدن با او را دشوار میکند گرایش همیشگی او به خراب کاری در کارها و روابط عاشقانه‌اش می‌باشد و این عمل رابا تظاهر به سعی و سخت کوشی حقیقی انجام میدهد در وضعی که در واقع به عمد قصد دارد. برنامه‌های معشوق یا رئیس خود را بر هم بزند.

در بعضی موارد پی می‌بریم شخصیت‌های منفعل – تهاجمی والدینی داشته اند که از منظر عاطفی با کودک بدرفتاری کرده اند. به عنوان مثال خیال پردازی‌های کودک و نیز تلاشی که او برای خودکفایی و استقلال خود انجام می‌داد را سرکوب کرده اند.

در بعضی موارد کودک وقفه‌ای در اخذ رسیدگی و توجه تجربه کرده است و بنابراین این ترک توجه از سوی پدر و مادر را غیرمنصفانه و بی عدالتی فرض کرده. است.

شاید دشوارترین مسئله‌ای که در ارتباط با این شخصیت با آن روبرو خواهید بود این است که او هیچ گاه در زمینه احساسی که دارد با شما صادق و بی پرده نیست. تمام لبخندها، رتکان دادن‌های نمایانگر رضایت و موافقت‌های او تنها در ظاهر خوشایند ظاهر می‌. شوند ولی او در درون شما را مانند والد یا همان فرد صاحب قدرت بی منطقی می‌داند که بایست با او به ستیزه جویی و مخالفت پرداخت چنین شخصی از ناکامی شما شادی پنهانی را حس میکند و نیز هرگونه شکستی در اجرای برنامه‌ها و نقشه‌های زندگی تان تا حدی برایش خوشایند است.

چنانچه زندگی و ارتباط با کودکی کج خلق، بهانه جو و ایرادگیر و نیز سرکش و نافرمان برای شما خوشایند است پس نتیجتا شخصیت منفعل – تهاجمی گزینش و انتخاب خوبی برای ارتباط با شماست. او به آهستگی و با ظرافت تمام در هر موقعیتی به ویران کردن شما می‌پردازد و بدین گونه خوشبختی را انجام میدهند مشترکتان دور میکند و بعد هرگاه قصد برخورد با این رفتارها را دارید موضع یک قربانی حقیقی را به خود می‌گیرد.

کودکان منفعل 

اولیایی که با محیط آموزشی و مدرسه کودک خود ارتباط زیادتری دارند، دارای بچه‌ها موفق‌تری هستند.

 بااهمیت‌ترین تفاوت شیوه‌های تربیتی گذشته و حال متاثر از بازه سنی زیاد بین پدر و مادر و بچه‌ها است، در روزگار کنونی عوض اینکه بچه‌ها نتوانند پدر و مادر را درک کنند این پدر و مادر هستند که بدلیل بازه سنی زیاد فرزندانشان را درک نمیکنند.

 در گذشته عوامل تربیتی فقط والدین بوده و بچه‌ها دائما با یکدیگر سرگرم بودند، حتی شیوه‌های تربیتی اشتباه چون در زمینه همه بچه‌ها یکسان اجرا می‌شد جواب بهتری نشان می‌داد.

 در روزگار کنونی اطفال در بازی کردن منزوی، منفرد و منفعل شدند.

 عوامل تربیتی کودک شامل خانواده، مدرسه و رسانه است که همه این عوامل بایست برای رسیدن کودک به هدف خود همسو باشند، بدترین روش آموزشی زمانیست که خانواده و محیط آموزشی هر کدام طفل را به یک سو و بدترین روش تربیتی زمانیست که والدین نیز هر کدام فرزند را به یک سو هدایت نمایند.

علائم کودکان منفعل 

پدر و مادر کودکان منفعل با مشکل مضاعفی روبه رو هستند.

این کودکان همان مشکلات مرتبط به مرز بی‌مسئولیتی یا پایداری در مقابل حق تملک را دارند، ولی در فرآیند فراگیری سخت‌تر می‌توان محدودیتها را در موردشان به کار گرفت.

در ادامه به بعضی از شیوه‌هایی که کودکان منفعل در پیش می‌گیرند، اشاره می‌شود:

تعلل:

طفل در آخرین لحظه‌ی ممکن به شما جواب دهد، تکالیف مدرسه‌اش را دیر تمام میکند و شما را «وادار» به انتظار کشیدن در ماشین میکند تا برای رفتن به مدرسه یا قرار ملاقاتهای دیگر آماده شود.

زمانیکه از او می‌خواهید آوای موزیک را اندک کند یا میز شام را آماده کند، یک کودک معمولی که پر از انرژی و جنب و جوش است، سرعت کار خود را بطوریکه محسوس نباشد، پایین میآورد.

او به منظور انجام آن کاریکه تجربه میکند انجام آن نیست، وقت زیادی را تلف می‌کند و برای انجام کاریکه می‌خواهد، وقت اندکی را صرف میکند.

نادیده گرفتن:

فرزندتان دستور شما را به ذهنش راه نمی‌دهد یا وانمود میکند که آوای شما را نشنیده است یا صرفاً به شما بی‌توجهی میکند.

او توجهش را به وسیله بازی، کتاب یا خیال پردازیهای خودش جلب میکند.

فقدان شروع کار یا خطرپذیری:

فرزندتان از تجربه‌های جدید، مانند ملاقات با رفیقان تازه یا ممارست در یک ورزش یا تجربه‌ی یک هنر جدید پرهیز میکند، و همواره سرگرم فعالیتها و الگوهای آشنا و قدیمی است.

زندگی در یک جهان فانتزی (غیرواقعی):

فرزندتان بیشتر گرایش دارد درون گرا باشد تا در جهان حقیقی زندگی کند.

بنظر میرسد هنگامی که او افکار زیادی در ذهن دارد، خوشحال‌تر و پر جنب و جوش‌تر است و بمحض رویارویی با نخستین نشانه‌ی مشکلات یا رنجش عقب نشینی میکند.

مخالفت منفعلانه:

طفل در برابر خواسته هایتان با چشمهای بی‌حالت یا اخم به شما نگاه میکند و بعد هم کاری انجام نمی‌دهد و دقتی به خواسته تان نمی‌کند.

او آشکارا از اقتدار شما خشمگین یا متنفر است.

ولی بدون کلمه‌ای سخن گفتن آن را بشما نشان میدهد.

انزواطلبی:

فرزندتان از برقرار نمودن رابطه با دیگران پرهیز میکند و ترجیح می‌دهد در اتاقش بماند.

او به جای بحث کردن یا جنگیدن با شما، در مقابل بعضی از دشواری هایی که شما برایش به وجود آورده اید، با ترک کردن شما پایداری میکند.

راهکارهایی برای کمک به کودکان منفعل 

از اونجایی که این کودکان به خودشان اعتماد ندارند و فکر میکنند خوب نیستند پسندیده‌تر است از سرزنش و تحقیر این کودکان بپرهیزیم.

از کودک بخواهید تا در زمینه فعالیتهایی که درست انجام میدهد صحبت کند.

این کودکان به خاطر فقدان اعتماد بنفس با آوای آهسته حرف می‌زنند بهترست که با انها شعر یا شمارش اعداد را با آوای اندک، به صورت آهسته آهسته وبعد با تن آوای بلند بخوانیم.

سعی کنیم هنگام صحبت کردن با این کودکان قطعا با اونها ارتباط چشمی برقرار کنید.

تلاش کنید از طریق بازی‌های مختلف آن‌ها را به فعالیت وا دارید زیرا آن‌ها چالاکی خوبی ندارند.

مریم عبداللهی 

روانشناس و نوروتراپیست

درمانگر تخصصی کودکان

عضو انجمن روانشناسان ایران