سیگار کشیدن، کوکائین و روش های دیگری برای از بین بردن سلول های مغزی

بر خلاف باور عامه، تعداد سلول های مغز ما محدود نیستند. مطمئنا اکثر آنها در همان ابتدای زندگی رشد می کنند، اما رشد سلول ها در بعضی از قسمت های مغز تا بزرگسالی و پس از آن نیز ادامه پیدا می کند – این فرایند نوروژنز نامیده می شود.

هیپوکامپ یکی از این بخش هاست که بخش مهمی در مغز نیز می باشد، این بخش در حافظه، یادگیری و احساسات نقش مهمی ایفا می کند. اما همانطور که سن ما بیشتر می شود، فاکتورهایی وجود دارند که با نوروژنز رقابت کرده و سلول های مغز را می کشند. این فاکتودها فقط سیگار کشیدن یا نوشیدن الکل نیستند، بلکه خیلی متداول تر از این دو می باشند.

کم خوابی:

بنیاد ملی خواب توصیه می کند که همه ی بزرگسالان حتما بین 7 تا 9 ساعت در شبانه روز بخوابند. خوابیدن به مغز ما زمان کافی برای حرکت در بین مراحل خواب می دهد که طی این مراحل خواب عمیق تر می شود و در REM (حرکت سریع چشم)، قبل از شروع مجدد خواب، به پایان می رسد.

رسیدن به مرحله ی REM مهم است، زیرا در این مرحله است که مغز به شدت کار می کند تا خواب ما را حفظ کند – به عنوان مثال از طریق ایجاد نوعی فلجی در اندام در وضعیت رویا – در حالیکه بخش هایی از مغز را که مسئول یادگیری هستند، فعال می سازد. در این زمان خاطره ها ذخیره و تثبیت می شوند و سطح انرژی بدن نیز بازیابی می شود. با توضیحات ارائه شده، عجیب نیست اگر شحصی که خواب کمی داشته نمی تواند تمرکز کند و به درستی تصمیم گیری کند و یا حتی مشکل یادگیری دارد.

بررسی انجام شده در سال گذشته نشان می دهد که چگونه این موارد در ردیف صدمات مغزی قرار می گیرند. در این بررسی مشخص شد که بخش تولید انرژی در مغز به نام هسته لوکوس سرولئوس (LC)، در بیداری طولانی می میرند. بدون این سلول های تولید کننده ی انرژی، بدن ما در روز بعد قادر نیست به درستی عملکردهای خود را انجام دهد. طی تحقیقات دیگری هم مشخص شد که کم خوابی می تواند باعث انقباض در قشر مغز و هیپوکامپ شود، به خصوص در افراد بالای 60 سال، که نشان می دهد با بالا رفتن سن اهمیت خواب نیز بیشتر می شود.

سیگار کشیدن:

بیش از 42 میلیون بزرگسال در امریکا سیگار می کشند، این رقم یعنی از هر پنج نفر یک نفر سیگاری وجود دارد. و با هر بار سیگار کشیدن، این افراد بیش از 7000 ماده ی شیمیایی سمی استنشاق می کنند، که 69 تای این مواد سرطان زا می باشند. سیگار کشیدن منجر به ایجاد بیماری های بسیار دیگری نیز می شود، از جمله برونشیت مزمن، آمیزم، بیماری های قلبی و سکته ی مغزی و بسیاری مشکلات دیگر.

سکته به خودی خود به مغز صدمه می زند، اما تصور این است که با تمام این سموم، حداقل یکی از این سموم مطمئنا و مخصوصا روی مغز تاثیر می گذارد. در حالیکه تعداد زیادی از این سموم روی مغز تاثیر می گذارند. در بررسی انجام شده در سال 2002 در موسسه ی ملی بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در فرانسه، دانشمندان دریافتند که موش های معتاد به نیکوتین در چین های هیپوکامپ مغز، 50 درصد کمتر نورون تولید می کنند.

موش هایی که مصرف نیکوتین بیشتری داشتند، سلول های مغزی بیشتری را از دست دادند. اگر این یافته ها به تنهایی کافی نیستند،طی بررسی دیگری در هند، ترکیبی به نام NNK در سیگار یافت شد که این ترکیب منجر به یک واکنش اغراق آمیز در سلول های سفید خون در مغز می شود و حتی آنها را مجبور به حمله به سلول های سالم مغز می کند.

محققان این پروژه معتقدند که یافته های آنها می تواند این مسئله را توضیح دهد که چرا سیگاری هایی که سعی در ترک سیگار دارند، مشکلات شناختی کوتاه مدت را تجربه می کنند. محقق این پروژه، پیر پیازا (Pier Piazza) بیان می کند ” این مسئله به این خاطر است که وقتی این افراد سیگار می کشند، اثر محرک نیکوتین، فقدان انعطاف شکل پذیری نورونی را پنهان می کند. وقتی این افراد سیگار کشیدن را متوقف می کنند، این کمبودها باقی می مانند.”

کم شدن آب بدن:

تصور غلط رایج این است که الکل سلول های مغزی را از بین می برد از این واقعیت ناشی می شود که نوشیدنی های الکلی طیف وسیعی از فرایندهای بدن را آغاز می کنند. یکی از آنها کاهش هورمن وازوپرسین است که مسئول حفظ آب بدن می باشد. کاهش این هورمن باعث ناتوانی بدن در مقابل حفظ آب و افزایش میزان ادرار می شود و در نتیجه باعث کم آبی شدید در بدن است – که البته علت سرگیجه نیز به همین مسئله مربوط می شود.

با توجه به اینکه 75 درصد مغز را آب تشکیل می دهد، کم آبی آسیب جدی به مغز وارد می کند. پیشنهاد می دهیم که تمام مدت روز یک لیوان آب در کنار شما باشد، زیرا کم آبی خفیف تنها پس از 4 ساعت اتفاق می افتد. زمانی که کم آبی شدید تر شود، سلول های مغزی ورم می کنند (cerebral edema) ، و بدن نیز سعی در آبرسانی به این سلول ها را دارد، برخی از این سلول ها در نهایت دچار پارگی می شود.

حتی تشنج هم ممکن است رخ دهد، زیرا عدم تعادل الکترولیت، باعث عدم ارتباط بین نورون ها می شود. تمام این فرایندها باعث می شوند که مغز برای داشتن عملکرد درست، به سختی کار کند که در نهایت باعث کوچک تر شدن آن می شود.

استرس:

برای همه ی ما پیش می آید که یک روز یا یک هفته مسائل به خوبی پیش نروند. سعی در درست کردن مشکلات زیاد به طور همزمان بسیار استرس زا می باشد. اما از آنجایی که یکی از کارهای بدن رویارویی با چالش هاست، با تمرکز این شرایط بهبود پیدا خواهند کرد. اما به هرحال بدن نیز تا حدی این چالش را تحمل کرده و پس از آن دچار کمبود انرژی می شود.

تمام اینها می توانند بر روی هورمن استرس، کورتیزول، که از غده ی آدرنال در لحظات پرتنش ترشح می شود، تاثیر بگذارند. هورمن با هدف انتقال انرژی به جایی که نیاز است، چندین فرایند بیولوژیکی را فعال می سازد، به عنوان مثال هنگام افزایش ضربان قلب، هضم متوقف می شود.

در افرادی با استرس مزمن، سطح کورتیزول می تواند آنقدر بالا باشد که مغز تولید سلول های میلین را متوقف کرده و نورون های کمتری تولید می کند. میلین یک چربی است که ماده ی سفید رنگ مغز را تشکیل می دهد و ارتباط بین نورون ها را تسریع می کند. محققان معتقدند که چنین تغییراتی در مغز ممکن است خطر ابتلا به بیماری های مغزی را افزایش دهد، بیماری هایی مانند اسکیزوفرنی و اختلالات اضطراب.

کوکائین و دیگر مواد مخدر:

مواد مخدر موجود در داروها منجر به از بین رفتن سلول های مغزی می شوند. مخدرهایی مانند کوکائین، متامفتامین، نمک حمام و MDMA (اکستازی یا مولی) با تحریک آزادسازی سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین، تمام سیستم های مغز را فعال می سازند.

فعالسازی و آغاز به کار همه ی این انتقال دهنده ها و سیستم های مغز، نوعی سرخوشی شدید و فعالیت بالا برای مصرف کننده به وجود می آید، همچنین به سلول های مسئول احساس آسیب نیز صدمه می زنند.

در نتیجه ی این امر، مصرف کننده در مقابل مصرف این داروها تحمل بیشتری از خود نشان می دهد و مصرف مواد را بالا می برد تا احساس سرخوشی بالا را به دست آورد و در نتیجه صدمه ی بیشتر به سلول ها و حتی از بین بردن آنها را به دنبال دارد.

در یک تحقیق در مورد کوکائین در سال 2003، محققان مغزهای 35 نمونه مصرف کننده ی کوکائین را مورد بررسی قرار دادند و آنها را با 35 نمونه مغز افراد عادی مقایسه کردند. در این تحقیقات دریافتند که سطح دوپامین در افراد مصرف کننده ی کوکائین خیلی پایین تر است، به ویژه بیمارانی که کمی افسرده نیز هستند.

محققان معتقدند که این آسیب وارد شده به سلول های مغز، منجر به اعتیاد به دارو می شود، چرا که بیمار بدون مصرف دارو به احساس خوشی نمی رسد.

[divider]

نگارنده: سمیه محمدی

مرکز تحقیقات کلینیک فوق تخصصی مغزو اعصاب و روان آلومینا