اختلال خواندن و تشویق کودک به کتاب خوانی

اختلال خواندن یا دیسلکسیا چیست و چه علایمی دارد؟

اختلال خواندن (Dyslexia) با درماندگی شناخت کلمات و اشتباه خوانی، سستی در درک، وجود هوش معمولی و بدون داشتن نواقص حسی و قابل دقت شناخته می‌شود.
اختلال خواندن یا دیسلکسیا یا خوانش پریشی ۱ اختلال فراگیری است که به علت عدم توانایی در بازشناسی (تشخیص) صداها و و پیوسته کردن حروف و لغات در بعضی بچه‌های (اطفال) به وجود میآید و آن‌ها را در مدرسه گرفتار مشکل میکند. این بچه‌های (اطفال) دید و شنوایی و هم چنین هوش طبیعی دارند و شاید به علت خصوصیات موروثی گرفتار این مشکل می‌‌شوند. به هرحال اغلب بچه‌های (اطفال) گرفتار (مبتلا) به خوانش پریشی با آموزش‌ها و برنامه‌های ویژه (خاص) و هم چنین حمایت‌های عاطفی واجب و ضروری توانایی دارند کامیاب عمل کنند.

اختلال فراگیری چیست؟ 

هر اختلالی که در آن کامیابی تحصیلی فرد با نگاهی دقیق به سن و آموزش و هوش و هم چنین براساس آزمون‌های معیار خواندن و نوشتن و محاسبه از آنچه انتظار می‌رود بسیار کم‌تر باشد، اختلال فراگیری توصیف می‌شود.

هوش بچه‌های (اطفال) گرفتار (مبتلا) به اختلال‌های فراگیری عادیست، به خوبی صحبت میکنند، مانند دیگر بچه‌های (اطفال) بازی و مانند همسالان خود با سایرین رابطه بر قرار میکنند. درخانه نیز یاری‌های واجب و ضروری را دارند و کارهایی را که پدر و مادر به آنان واگذار میکنند به خوبی انجام میدهند. لیکن نیرومندی واجب و ضروری برای به جریان اندازی اطلاعات برای بیان کردن و علی الخصوص نوشتن را ندارند. اختلالات فراگیری به زیر گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند:

اختلال خواندن
اختلال ریاضی
بیان نوشتاری
نوع نامشخص

خوانش پریشی (Dyslexia) با درماندگی شناخت کلمات و آهسته و اشتباه خوانی، سستی در درک و فهم، وجود داشتن هوش معمولی یا بالاتر و بدون داشتن نواقص حسی و قابل دقت شناخته میشود. این درماندگی سبب آشفتگی در روان‌خوانی و یا درک مطلب شده و میتواند خود را به عنوان ۱ چالش در ارتباط با واج‌خوانی، رمزگشایی، دیکته، توانایی شنوایی، حافظه‌کوتاه‌مدت و یا نامگذاری‌سریع آشکار کند. درماندگی خوانش، یا دیسلکسیا یکی از معمول‌ترین ناتوانی‌های آموزشی می‌باشد.

نشانه‌های اختلال خواندن

علایم پیش آگهی قبل از وارد شدن به مدرسه:

کودک صحبت کردن را دیر آغاز می‌کند

لغات تازه را به آهستگی فرا می‌گیرد

در بیان اشعار کودکانه مشکل دارد

در بیان ریتم و قافیه مشکل دارد

نشانه‌های وجود دیسلکسیا پس از وارد شدن به مدرسه

حروف را به تنهایی می‌شناسد ولی قادر نیست آن‌ها را ترکیب کرده و ۱ کل بسازد. مثال: ب، ا، د را تک تک می‌خواند ولی «باد» را قادر نیست بخواند. یعنی قادر نیست حروف آن‌ها را ترکیب کند و کل را بازشناسی (تشخیص) دهد.
معمولا حروف مازاد و اضافه یا آخر فعل‌ها را حذف میکند. مثال: «آمدند» را «آمدن» می‌خواند.
در واقع در خواندن کلمات مشکلی ندارد و لیکن در خواندن حروف و یا قسمتی از ۱ کلمه با مشکل روبرو میشود. بعبارتی امکان دارد کل کلمه را به عنوان ۱ شکل حفظ کرده باشد
برخی از بچه‌های (اطفال) نیرومندی خواندن (حتی گاهی روان خوانی متن) را بخوبی دارند ولیکن توانمند به جواب دادن به سوالات مرتبط به متن مطالعه شده نیستند. یا بعبارتی آنچه را می‌خوانند درک انجام نمی‌دهند.این دشواری امکان دارد ناشی از سستی در شناخت روابط اجزای متن به علت مشکلات دستور زبان باشد.
جمله یا متن را می‌خواند ولی شتاب خواندن خیلی پایین است.
واژه‌ها را برعکس و مانند آیینه می‌نویسند.
دیکته بچه (کودک) بسیارضعیف است و گرایش به نوشتن حروف بیشتر و یا کم‌تر در موقع نوشتن واژه‌ها دارد.
کودک با نیرومندی کم‌تر از سطح انتظار خود می‌خواند.
در پردازش و درک آنچه می‌شنود، مشکل دارد.
دستورالعمل‌ها را قادر نیست چالاک درک کند.
در هنگام خواندن، واژه‌ها را جابه‌جا می‌خواند.
در مشاهده شباهت‌ها و تفاوت‌های مرتبط به حروف و لغات مشکل دارد.
در بیان تلفظ ۱ لغت ناآشنا مشکل دارد.
در فراگیری زبان خارجی گرفتار مشکل می‌شود.
معمولا فرد خوانش‌پریش سطح نوشتاری‌اش بسیار پایینتر از سطح معلومات و هوش عمومی‌اش است و از همین طریق میتوان به خوانش‌پریشی وی، پی برد
از نشانه‌های سن‌های بالاتر، میتوان به درماندگی و یا چالش در هجا کردن واژه، یافتن هم‌قافیه برای واژه و یا چالش در تلفظ صدا یا ترکیب واژه‌ها و صداها اشاره کرد.
مشکل در فهم جوک‌ها و اصطلاحاتی که دارای معنای واضح و مشخصی نیستند، به عنوان نمونه درک عبارت آب میل کردن (خوردن) که به معنی راحت است، امکان دارد برای فرد گرفتار به خوانش پریشی دشوار باشد.
هچنین آنان در مدیریت زمان و خلاصه کردن ۱ داستان مشکل دارند.

درمان اختلال خواندن

دیسلکسی یا خوانش پریشی با بکارگیری دیدگاه‌ها و تکنیک‌های آموزشی قابل درمان است و هر چه سریع‌تر مداخلات درمانی آغاز شوند خوب‌تر (بهتر) خواهد بود. تست‌های روانشناسی به معلم بچه (کودک) برای گزینش برنامه‌های آموزشی مناسب مدد (کمک) خواهد کرد
کودکان گرفتار (مبتلا) به این مشکل که در دوره مهد بچه (کودک) یا کلاس اول مدد (کمک) اخذ میکنند، بطور معمول به خوبی در توانایی خواندن در سن‌های بالاتر توسعه می‌کنند.
کودکانی که تا کلاس‌های بالاتر کمکی اخذ انجام نمی‌دهند، امکان دارد در توانایی خواندن گرفتار مشکلات دایمی شوند. بچه (کودک) گرفتار (مبتلا) به خوانش پریشی سهمگین و شدید امکان دارد هرگز در وقت خواندن حس آسایش و راحتی نداشته باشد، ولی میتواند مهارت‌های تحکیم خواندن را یاد بگیرد
مشکلات آکادمیک لزوما به معنی فقدان کامیابی فرد گرفتار به خوانش پریشی نیست. دانش آموزان گرفتار (مبتلا) به این مشکل امکان دارد دارای توانایی و هوش فوقانی باشند. بخش زیادی از این اشخاص خلاق هستند و دارای استعدادهای ریاضی، دانش‌ها (ی) و هنر نیز می‌باشند.

چند راهبرد درمانی برای درمان اختلال خواندن

خواندن متن با آوای بلند
راهبرد تکرار
خواندن گروهی
خواندن معلم
خواندن معلم و دانش آموز با یکدیگر
خواندن دانش آموز

نقش پدر و مادر در یاری به بچه (کودک) دارای اختلال خواندن

اگر فکر میکنید کودکتان به خوانش پریشی گرفتار است، سریع‌تر به روانشناس مراجعه نمایید.مبادرت (اقدام) تندتر به بهتر شدن علایم مدد (کمک) می‌کند.
برای فرزند خود با آوای بلند بخوانید. خواندن با آوای بلند را از زمانیکه بچه (کودک) شش ماهه یا حتی کم‌تر است، آغاز کنید.
با مدرسه بچه (کودک) همکاری کنید. با معلم فرزند خود در زمینه چگونگی مدد (کمک) کردن به او صحبت کنید.
برای التیام و بهبود مهارت‌های خواندن، کودک بایست ممارست کند. بنابراین طفل را به خواندن مطالب مختلف ترغیب کنید.

۱۰راهکار برای ترغیب بچه‌های (اطفال) به کتاب خواندن

کاهش تدریجی شمارگان کتاب در ایران امری بی‌سابقه نیست؛ چند سالی است که شمارگان کتاب آب رفته و در روزگار کنونی به کمترین حد میزان خود طی سال‌های گذشته رسیده است.در حالیکه شمارگان کتاب در دوره‌ای پنج هزار نسخه بود، در روزگار کنونی در بعضی موارد شاهد چاپ عناوینی با ۱۰۰۰ تا ۵۰۰ نسخه هستیم. این موضوع، مشکلی دامنه‌دار است و در تمامی گروه‌ها اندک و بیش به چشم می‌خورد.

طبق بررسی‌های انجام شده میزان شمارگان کتاب بچه (کودک) نیز از این امر مستثنی نبوده است. کتاب بچه (کودک) که بعد از انقلاب با اقبال خوبی همراه بوده و همواره به عنوان یکی از موفق‌ترین و پرمخاطب‌ترین حوزه‌ها به شمار می‌رفت، در روزگار کنونی با کاهش تدریجی شمارگان و عناوین همراه است.

کارشناسان حوزه نشر بچه (کودک) علل و دلایل گوناگونی را برای این موضوع مطرح میکنند. عده‌ای رشد کتاب‌های الکترونیک و پیوند بچه‌های (اطفال) امروز با محیط مجازی را یکی از علل و دلایل کم‌اقبالی بچه‌های (اطفال) به کتاب می‌دانند و عده‌ای دیگر نیز مشکلات ناشران و خرج چاپ کتاب‌های طفل را به مانند علل و دلایل این امر برمی‌شمارند؛ به این جهت می‌توان دلیل این دشواری را در زمینه‌های مختلف جست. به مانند علل و دلایل کاهش رغبت بچه‌های (اطفال) به مطالعه، جدای از خرج والای کتاب، کارکرد آموزش و پرورش در این زمینه است که طی سال‌های گذشته همواره با نقد همراه بوده است. در این شرایط نباید نقش خانواده‌ها را در جذب بیشتر بچه‌های (اطفال) به سوی کتاب نادیده گرفت. در این گزارش سعی شده تا بعضی از نظرات متخصصان در سرزمین‌های توسعه یافته برای ترغیب بچه (کودک) به مطالعه رسیدگی (بررسی) و طرح شود.

به فرزند خود زمان بدهید

در همین ارتباط، امی ماسکوت کارشناس امور آموزشی بچه‌های (اطفال)، در مقاله‌ای تحت عنوان «چگونه بچه‌های (اطفال) را به کتابخوانی علاقه‌مند کنیم؟» به وارسی علل و دلایل فقدان علاقه در بعضی از بچه‌های (اطفال) به کتاب پرداخته و راه‌هایی را به مادران و پدران در این زمینه توصیه داده است. به عنوان نمونه، او توصیه میکند که در مقابله با طفلی که به کتاب علاقه‌ای ندارد یا از آن متنفر است، باید خونسرد بود و با آسایش برای افزایش اشتیاق او به کتاب مبادرت (اقدام) کرد.به بیان ماسکوت؛ یکی از راه‌ها این است که پدر و مادر به فرزند خود زمان بدهند و در این اثنا، به کشف علایق او بپردازند. وقتی مطمئن شدند که او از حوزه‌ای ویژه (خاص) لذت می‌برد، کتاب‌های مرتبط به آن حوزه را برای او تهیه کنند.

با هم کتاب بخوانید

همچنین او مجراهای دیگری را نیز به در این ارتباط توصیه می‌کند: کتابخوانی جمعی. این کارشناس امور آموزشی به پدر و مادر این دسته از بچه‌های (اطفال) توصیه میکند که بصورت جمعی کتابخوانی را آزمون کنند. مثلاً خود با کودکشان یا به همراه دیگر کودکان کتاب‌هایی را بخوانند. .شیوه اجرای این طرح میتواند وابسته به سن و سال طفل یا موضوعی که او علاقه دارد، تفاوت دارد. خواندن با هم، عموماً به عنوان گزینه‌ای نادیده انگاشته میشود. به بیان ماسکوت؛ این روش تا ۱ دوره سنی جواب می‌دهد. کودکان عموماً تا زمانیکه وارد مدرسه نشده‌اند، توانایی دارند با این روش جذب کتاب شوند، ولی در زمانیکه وارد مدرسه می‌شوند، دیگر دوست دارند که با هم‌سالان خود این لحظات را امتحان کنند. ماسکوت توصیه میکند که پدر و مادر تا زمانیکه بچه (کودک) وارد مدرسه نشده است، این روش را آزمون کند. او اظهار میکند که این راه‌ها جادو نمی‌کند، ولی ۱ گام است برای نزدیک شدن به شرایط مطلوب.

این کار را روزانه مرور کنید

خواندن به همراه بچه (کودک) موضوعی است که دیگر متخصصان حوزه بچه (کودک) نیز به آن تأکید دارند.لویس بایگل‌من، کارشناس و مربی بچه‌های (اطفال)، در همین ارتباط میگوید که پسندیده‌تر است این امر در محیطی آرام انجام پذیرد و مادر با در بغل گرفتن بچه (کودک)، کتاب‌های در ارتباط با سن او را برایش بخواند. چنانچه این کار روزانه مرور شود، برای بچه (کودک) به ۱ عادت تبدیل شده و او روزانه انتظار این موقع را می‌کشد. البته این کارشناس تأکید میکند که کتابخوانی در این وضعیت بایست با ابراز علاقه پدر و مادر به فرزند همراه باشد تا مزه شیرین این لحظات در خاطر او باقی بماند.

اول از شما آغاز کنید

برای داشتن ۱ بچه (کودک) کتابخوان، نیاز است که اول از خودمان آغاز کنیم. هرگز نمی‌توان به طفلی که در محیطی دور از کتاب بزرگ میشود، امید داشت تا در آتیه علاقه‌مند به مطالعه باشد. بایگل‌من به پدر و مادر توصیه میکند برای اینکه فرزندتان کتابخوان شود، اول از شما آغاز کنید و علاقه خود به کتاب را با در دست گرفتن کتاب، به او نمایش دهید. هم چنین چنانچه در این گذرگاه فرزندتان از شما خواست تا کتابی را برای او بارها و بارها بخوانید، این کار را انجام دهید. این کار به او مهلت میدهد تا در زمینه مورد علاقه‌اش به ۱ متخصص مبدل گردد. ساختن ۱ کتابخانه در منزل و اجازه به تظاهر به خواندن توسط بچه (کودک) از دیگر پیشنهاداتی است که این کارشناس به پدر و مادر می‌دهد.

کتاب‌های الکترونیکی را از یاد نبرید

استفاده از ابزارهای جدید و تکنولوژی برای ترغیب بچه‌های (اطفال) به مطالعه از دیگر روش‌هایی است که متخصصان در این زمینه تأکید دارند. به بیان آنها؛ هرچند مرور بکارگیری بعضی از ابزارهای موجود میتواند به ۱ عادت مبدل گردد و ممکن است این امر برای برخی از پدر و مادر ناپسند باشد، ولی بکارگیری لوازم و ابزاری مانند ای بوک‌ها و کتاب‌های گویا میتواند برای بچه‌های (اطفال) در این محدوده سنی جذاب باشد و شیرینی مطالعه را در این طفل گریز پای ایجاد کند. از سمت دیگر، امکاناتی مانند کتاب‌های الکترونیک براساس سلیقه اشخاص مختلف طراحی شده‌اند؛ فونت‌های آن‌ها تغییر میکند، تصاویر متنوعی دارند، امکان پخش صدا در آن‌ها تعبیه شده و حتی توانایی دارند آوای طفل را ضبط کنند. متخصصان بر بکارگیری امکانات این‌چنینی تأکید دارند و حتی آن را یکی از لوازم مناسب برای بچه‌های (اطفال) معلول می‌دانند.

برگزاری ۱ جشن برای کتاب خوانده شده

«برگزاری جشن کتاب» مانند جشن زادروز (تولد) میتواند یکی از شیوه‌های جذاب برای ترغیب بچه‌های (اطفال) به مطالعه باشد. ایجاد فضایی شاد با حضور رفیقان و هم‌سالان که در آن کتاب محوریت دارد، میتواند به فرزند شما در مطالعه بیشتر یاری رساند. این جشن میتواند در زمانی برگزار شود که فرزند شما در امر مطالعه ۱ کتاب کامیاب بوده است. داستانش را به خاطر سپرده و با آن رابطه خوبی برقرار کرده است. این کار یاری می‌کند تا از کتابخوانی به عنوان ۱ موضوع جذاب و با این وجود مفرح در ذهنش ثبت شود.

برگزاری مسابقه کتابخوانی

روزنامه گاردین در مقاله‌ای در همین ارتباط، مجراهای گوناگونی را توصیه میکند. برگزاری مسابقه کتابخوانی در میان کودکان که حس رقابت را در آن‌ها برمی‌انگیزد، میتواند یکی از راههای پسندیده برای وصول به کودکی علاقه‌مند به کتاب باشد. گاردین در این نوشتار از مدرسه‌ای در همپشایر یاد میکند و به برآیند موفقیت‌آمیز آن اشاره می‌کند.

معلم‌ها به یاری بچه‌های (اطفال) بیایند

در این مدرسه، معلمان کتاب‌های محبوب خود را قبل از شروع کلاس و به مدت ده دقیقه به دانش‌آموزان معرفی می‌کردند. طرح کتاب محبوب معلم در کلاس، بحث‌های جالبی را در میان دانش‌آموزان ایجاد می‌کرد که همین بحث‌ها، شروع جذب آن‌ها به کتاب بوده است.

بخوان؛ از ۱ داستان گرفته تا تابلوهای خیابان

مطالعه در سرزمین‌های توسعه یافته ۱ موضوع لازم برای زندگی شمرده میشود. به این جهت، در این دسته از کشورها از پدر و مادر درخواست میشود تا هر نوع امکانی را برای خواندن برای بچه‌های (اطفال) مهیا کنند؛ از مطالعه ۱ کتاب گرفته تا خواندن تابلوهای خیابان و …. در حقیقت، هدف اینست که به فرزند خود بیاموزید که از اوقات فراغت و زمان‌هایی که اصطلاحا مرده است و کار خاصی نمی‌توان در آن انجام داد، ۱ شرایط پسندیده برای مطالعه و خواندن خلق کند.

طراحی نمادهای شهری برای ترغیب بچه‌های (اطفال) به کتاب

مطالب یاد شده تنها قسمتی از اقداماتی است که اغلب خانواده‌ها در سرزمین‌های توسعه‌یافته برای ایجاد علاقه بیشتر بچه‌های (اطفال) به کتابخوانی به کار می‌برند. بکارگیری نمادها و المان‌های شهری برای این منظور، ایجاد کتابخانه‌های پرنشاط با کتاب‌های جذاب و متنوع، فرهنگ‌سازی کتابخوانی در میان خانواده‌ها، تسهیل خرید کتاب، ایجاد ویترین‌های ویژه بچه‌های (اطفال) در کتابفروشی‌ها، راه اندازی باشگاه‌های کتابخوانی و … از دیگر راهکارهایی است که مسئولان در این کشورها برای ایجاد انگیزه بیشتر در اطفال و خانواده‌ها به کتاب به کار می‌برند. در دنیایی که دورنشان (تلویزیون) و فیلم، لذت کتاب‌های کاغذی را از مردم گرفته و در وضعیتی که سهم هر بچه (کودک) از بازار نشر ایران حتی ۱ کتاب هم نیست، میتوان با بکارگیری شیوه‌هایی که یاد شد، به تربیت نسلی کتابخوان امید داشت.

مریم عبداللهی 

روانشناس و درمانگر تخصصی اختلالات یادگیری

عضو انجمن روانشناسان ایران