مفاهیم خانواده درمانی

خانواده درمانی مداخله‌ای است که بر تغییر تعاملات بین اعضای خانواده متمرکز است و در آن سعی میشود کارکرد خانواده به عنوان واحدی متشکل از تک ‌تک اعضای خانواده التیام و بهبود یابد.

درجامعه کنونی مشکلات خانواده وروابط حاکم بر اعضای خانواد ه تا آ ن مقدار مهم است که رشته جدید بنام خانواده درمانی بوجود آمده است.درخانواده درمانی هدف درما نگر، شنا سایی مشکل، بررسی روابط بین اعضای یک خانواده، بررسی نقش و وظایف اعضای خانواده نهایتا تغییر ساختار خانواده بوسیله استفادا ازتکنیک موجود و تخصصی است خانواده ازمشکلات متعددی همچون اختلافات زناشویی، مشکل در رابطه با فرزند نوجوان، افت تحصیلی بچه‌ها، ازدواج بچه‌ها، اعتیاد یکی از پدر و مادر، مشکلات رفتاری بچه‌ها خردسال، مشکلات اخلاقی پدر و مادر و یا بچه‌ها و یا غیره رنج میبرند.اختلافات زناشویی یکی از معضلاتی است که خانواده امکان دارد از آن رنج برد لذا شاخه‌ای از خانواده درمانی بنام درمان زوجین به وجود آمد.

یکپارچگی: تاریخچه، واژگان و مدعیان نظریه
ازسال ۱۹۷۰، شاهد بشارت ومژده‌ی امیدبخش درزمینه‌ی درمان ازدواج وخانواده بوده ایم بیشتر مدعیان مکا تب روان تحلیلی، سیستمها والگوهای رفتار درمانی خانواد گی با هرگونه سعی درجهت رویکرد انتخابی ورویکرد منسجم وجامع مخالفت ورزیده اند هیلی۱۹۸۷ یکی سر سخت‌ترین مخالفان رویکرد جامع است، او عقیده دارد که طرفداران رویکرد جامع لزوما قادرنیستند ویا گرایش ندارند ما هیت بی تطر خانواده درمانی را درک کنید خوشبختانه این دوره‌ی بشارت در خانواده درمانی در حال گذار است.و این توفع که خانواده درمانی می‌با ید تنها در قلب یک الگوی خاص خانواده درمانی مطرح باشد روبه تضعیف است (لبو ۱۹۸۷) بااینکه اخلاق فلسفی برسرماهیت خانواد ونحوه‌ی مداخله احسن درآن همچنان میان خانواده پزشکان وجود دارد.

در دهه‌ی ۱۹۹۰ «مکاتبی» که نافی یکدیگرباشند کمتربه چشم می‌خورند و رویه کنونی بسوی یکپارچگی آن‌ها ست.(گلدنبرگ ۱۹۳۴) پرسش کنونی این است که چگونه بینش‌ها ی تطریه‌ها ورویکرد‌های مختلف می‌تواند باهم ترکیب وبه طور نظامدار در هم ادغام شود تا یک نظریه جامع ترومفید‌تری به عنوان راهنمای کاردرمانی با خانواده‌های امروز ارائه دهد.

یکپارچگی یک فلسفه درمانی است که در آن درمانگرا اجزای نظریه‌ها و فرآیند‌های درمانی را با هوشمندی هرچه تمام تردرهم ادغام وترکیب میکند هدف ازنظریه یکپارچگی، ساخت یک الگوی مفیدتر است که درک و شناخت درمانگروتوانایی اورادرمداخله‌ی کارآمد درجهت تغییرنظام خاص خانواده به حداکثر میرساند.

دردرمان یکپارچگی درمانگردر پی درمان متناسب مبتنی بر جهت گیری مراجع و یا زوج مدار ی در برنامه ریزی وروشهای مداخله درمانی است.

ادبیات ومنابع خانواده درمانی محتوای یکپارچگی را در دست کم چهار روش مشخص توصیف می‌کند:
۱-ترکیب درمان فردی وخانواده درمانی

۲-گسترش یک شیوه درمانی خاص گه ترکیبی از مکاتب گوناگون خانواده درمانی است.

۳-ایجاد الگوی فرانظریه‌ای

۴-همتا کردن الگوهای خانواده درمانی با روش یا سطح کار کرد خانواده یکپارچه کردن مفاهیم الگوهای مختلف خانواده درمانی

کلیه روابط زوجها و خانواده‌ها رامی انرژی برحسب سه فراساخت مشخص کرد.این فراساخت‌ها اساسا ترکیب و ترکیبی ازمفاهیم واصول بیشترمکاتب ورویکرد‌های خانواده وزوج درمانی هستند.

این سه ساخت عبار تنداز:

مرزبندی یا فراگیری، قدرت یا کنترل، صمیمیت ونزدیکی (دوهرتیف، کولانجلو، گرین و هافمن ۱۹۸۵، فیش وفیش ۱۹۸۶) درمان زوجین ترکیبی درمان زوجین رفتاری قدیمی مبتنی برمدل مبادله رفتارمی باشد.

بعد از یک «تحلیل کارکردی» که نشان می‌داد چگونه همسران دریک ارتباط بریکدیگرتأ ثیرمی گذارد، به آن‌ها آموخته می‌شد تغییراتی راکه آرزو دارند دریکدیگربوجود آورند راتقویت کنند هرکس که برای مدت زمانی زیاد متأهل بوده است.میتواند بشما بگوید چه چیزی در این رویکرد اندک می‌باشد.

احتمال دارد محور درمان تغییر باشد، ولی یک رابطه‌ی کامیابی آمیز نیز مستلزم میزان معینی از پذیرش تفاوت‌ها و نا امیدی‌ها است.

بعضی چیزها در یک ازدواج ناخوشایند احتمال دارد نیازمند تغییرباشند برای اینکه ارتباط التیام و بهبود یابد؛ ولی بعضی چیزها در مورد شرکای زندگی ما، بخشی این مجموعه می‌باشند، و زن و شوهرهایی که از شکست‌های ارتباطی جان تندرست و سالم بدر می‌برند می‌آموزند این چیزها را بپذیرند.

این عنصر پذیرش می‌باشد.

که جکبسون و کریستنسن به رویکردشان نسبت به درمان زوجین افزوده اند برخلاف آموزش واشاعه رفتار درمانی قدیمی، درمان زوجین ترکیبی بر پشتیبانی و همدلی تأکید میکند، ویزگی‌های مشابهی که پزشکان از زوج‌ها می‌خواهند بیاموزند به همدیگر نشان دهند بمنظور بوجود آوردن یک جو تعاملی، این رویکرد با یک مرحله شروع میشود بنام صورت بندی که هدف آن یاری به زوج‌ها است که دست از سرزنش کردن بکشند ونسبت به پذیرش و تغییر شخصیتی باز غمل کنند صورت بندی، سه مؤلفه دارد یک موضوع که تعارض نخستین راتعریف می‌کند؛ یک فرآیند قطبی شدن که الگوی مخرب تعامل آن‌ها را توصیف می‌کند؛ و دام دوجانبه که تنگنایی است که زوج را از شکستن چرخه قطبی شدن وقتی مشکل ایجاد می‌گردد، باز می‌دارد.

موضوع‌های معمول درمشکلات زوج‌ها شامل:

۱ تعارضات پیرامون نزدیکی و دوری

دو تمایل به کنترل ولی بی میلی به پذیرفتن مسئولیت

۳ فقدان توافق درباره روابط جنسی

در وضعی که همسران این تفاوت‌ها را نشان دهنده‌ی کاستی‌ها در سمت مقابل می‌دانند و دشواری هایی که می‌بایست حل شوند، جکبسون و کریستنسن زوج‌ها را ترغیب میکنند تا ببینند که برخی تفاوت‌ها پرهیز پذیرند این نوع پذیرش می‌تواند چرخه هایی رابشکند که هنگام سعی مستمر یکی برای تغییر دیگری شکل می‌گیرند و نیز همچنان که مرحله‌ی صورت بندی ادامه دار می‌باشد، همسران نم نم درمی یابند که قربانی‌های یکدیگر نیستند، بلکه قربانی الگویی هستند که هر دو در دام آن افتاده اند.

راهبردهای ایجاد تغییر عبارت اند از دو جزء اساسی درمان زوجین رفتاری:
۱ تبادل رفتار
دو آموزش مهارتهای ارتباطی مداخله رفتاری و مواجهه در درمان زوجین

درمان‌های ترکیبی- التقاطی «۱»

خانواده درمانی به عنوان شاخه جدیدی از علم روانشناسی در نیمه دوم قرن بیستم پدید آمد جنبش خانواده درمانی غالبا تحت اثر نظریه سیستم‌ها، گسترش درمان روانکاوی به حوزه خانواده، پیدایش مراکز راهنمایی کودک و مشاوره زناشویی و گروه درمانی شکل گرفت دراین نگرش، هنجارها و ناهنجارهای فرددربسترخانواده وارسی و تحلیل، ادراک و درمان میشود درمان‌های ترکیبی- التقاطی، درمان هایی که بر اثر همگرایی وادغام رویکرد‌های گوناگون روان درمانی به وجود آمده اند درمان ترکیبی و التقاطی در سه عرصه گوناگون تعریف شده اند: یکپارچگی نظری، یکپارچگی فنی و عوامل مشترک در یکپارچگی نظری، ادغام و ترکیب نظری دو یا چند رویکرد روان درمانی مورد عنایت قرار می‌گیرد در یکپارچگی نظری توجه چندانی به دیدگاه‌های نظری نمی‌کند بلکه سعی دارد تا از مداخلات و شیوه‌های درمانی گوناگون، سود گیرد و بهترین آن‌ها را با عنایت به مشکلات خاص مراجعان گزینش و انتخاب نماید. رویکرد عوامل مشترک، عناصر و ویژگی‌ها و زیر ساخت‌های راهبردی مداخلات درمان‌های گوناگون را شناسایی کرده و آن‌ها را مورد وارسی قرار می‌دهد بعضی از این عوامل مشترک ارتباط درمانی، انتظارات و امید، وحضوصیات درمانگرهستند، با وجود آنکه تمامی این سه عرصه با یکد یگرهمگرا هستند، رویکرد‌های ترکیبی والتقاطی خانواده درمانی سعی برآن دارد تا عنصر عوامل مشترک را به حداکثر رسانده والگوریتم هایی برای راهبردهای مداخله‌ای ارایه می‌نماید ونظریه‌های واحد یکسان کننده‌ای رابه وجود آورد.

این روش از درمان مبتنی بر رویکرد سیستمهاست و عقیده دارد زمانی می‌توان به دفع یک مشکل نائل شد که از نیروی تک تک اعضا استفاده کرد و عوامل تنش‌زا را مرتفع ساخت.تاریخچه خانواده درمانی تخصص و حرفه خانواده درمانی نسبتا جدید است و ظهور رسمی آن به دهه‌های ۱۹۴۰، ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ برمی‌گردد.

در سال ۱۹۳۸ شورای ملی روابط فامیلی آغاز بکار کرد.

در سال ۱۹۴۸ نخستین اثر درباره زناشوئی درمانی توسط «بلامتیل من» انتشار یافت و مطالعه خانواده‌های اسکیزوفرنیک توسط «لایمن» صورت گرفت.

در حین سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۹ «ناتان آکرمن» رویکرد روان تحلیلی را برای کار کردن با خانواده‌ها مطرح کرد و «بیتسون» مطالعه الگوهای ارتباط را در خانواده شروع کرد و «کارل ویته» نخستین کنفرانس را درباره خانواده درمانی در سی ایسلند ایالت جورجیا برگزار کرد.نخستین نشریه در خانواده درمانی در سال ۱۹۶۱ انتشار یافت و شبکه ساز خانواده درمانی در سال ۱۹۷۶ و کانون خانواده درمانی (AFTA) در سال ۱۹۷۷ آغاز به کار کرد.

در حین سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۹ شیوه‌های تحقیق در خانواده درمانی متداول شد و رهبران جدیدی در خانواده درمانی ظهور کردند که بخش زیادی از آنها زن بودند.از سال ۱۹۹۰ به بعد رشد عضویت متخصصان در انجمنهای خانواده درمانی چشمگیر شد.

خانواده درمانی‌های متمرکز بر راهکار فراگیر شدند و بطور کلی جایگاه عمیق‌تری بین فنون درمانی حوزه روان شناسی یافت.

انواع نظریه‌های خانواده درمانی رویکردهای نظری اساسی در حیطه خانواده درمانی شامل: خانواده درمانی روان تحلیلی، خانواده درمانی تجربیاتی، خانواده درمانی شناختی رفتاری، خانواده درمانی ساختی، خانواده درمانی استراتژیک و خانواده درمانی متمرکز بر راهکار.

خانواده درمانی مبتنی بر روان تحلیلی صاحبنظران اساسی آن ناتان آکرمن، ویلیامسون، لایمن واین و تئودور کیدز هستند که روش درمان آن‌ها ریشه در نظریه فروید دارد.در این روش فرایندهای ناهشیار اعضای خانواده به همدیگر مرتبط دانسته می‌شوند و عقیده بر اینست که بایستی روی نیروهای ناهشیار که زیان را بوجود آورده‌اند، کار کرد.

نقش درمانگر یک معلم یا والد یا مفسر تجربه است.

فنون درمانی شامل: تحلیل رویا، انتقال، رویارویی، تاریخچه زندگی، تمرکز بر نقطه‌های قوت

خانواده درمانی تجربیاتی

نظریه پردازان عمده آن ویرجینیا سیتر، کارل ویته کر، فرد دوهل و … هستند که اعتقاد دارند مشکلات خانواده از سرکوب عواطف، خشکی و انعطاف ناپدیری، فقدان آگاهی، مرگ عاطفی و استفاده زیادتر از حد از مکانیزمهای دفاعی ریشه می‌گیرد. در این رویکرد خانواده درمانگر سعی میکند انعطاف و نرمش پذیری، صمیمیت، اعتماد بنفس و احترام به خود، پتانسیل برای تجربه را در خانواده بالا میبرد و از فنون مجسمه سازی، صحنه آرایی فامیلی، شوخی، مصاحبه با عروسکهای خانواده، هنردرمانی خانواده، بازی نقش، بازسازی خانواده و … استفاده میشود.

خانواده درمانی‌های رفتاری و شناختی _ رفتاری
نظریه پردازان عمده آن ویلیام مسترز، ویرجنیا جانسون، جوزف ولپه، بندورا و … هستند.این روش درمانی بر اساس نظریه‌های رفتاری و شناختی عقیده دارد، رفتار از مسیر پیامدها ابقا یا حذف میشود.

رفتارهای ناپسند را میتوان اصلاح کرد.

همینطور شناختهای غیر منطقی را میتوان اصلاح کرده و بنابراین در تعامدات و رفتارهای زوجی یا فامیلی تغییر ایجاد کرد.

درمانگر نقش یک معلم و متخصص قوی کننده رفتارهای نیازی وجود ندارد بازی میکند.

در این رویکرد از فنون درمانی تحکیم منفی، تعمیم، خاموش سازی، اقتصاد پته‌ای، گریز ذهنی، عبارات مقابله‌ای منطقی، سرمشق دهی و … استفاده میشود.

خانواده درمانی ساختی.
سالوادور مینوچین، مونتالوو، فیشمن، روزمن و … نظریه پردازان اساسی این روش از خانواده درمانی هستند که کارکرد خانواده را متضمن ساخت خانواده، زیر منظومه‌ها و مرزها می‌دانند.پزشکان نقشه خانواده را بطور ذهنی ترسیم میکنند و در پیاده کردن ساخت مناسب خانواده سعی میکنند و در واقع همچون کارگردان تئاتر عمل میکنند.

فنون درمانی شامل: بازسازی، الحاق، تشدید پیامها، مرزسازی و …

خانواده درمانی‌های استراتژیک، سیستمی و متمرکز بر راهکار
این سه رویکرد روش‌مدار و کوتاه مدت هستند که هر سه مرهون کار میلتون اریکسون می‌باشند و از میراث مشترکی برخوردارند.هدف، روش کار و فنون مورد کاربرد در این سه رویکرد شبیه یکدیگر است و از فنونی چون باز تعبیر، کمرنگ کردن تعبیر و تفسیر، گزینش تکالیف شاق، تکیه بر فرایند سوالات حلقوی، تمرکز روی راه حلهای فرضی، گزینش کردن تشریفات و … استفاده میشود.

از نظریه پردازان استراتژیک جی هی لی، ریچارد فیش و از نظریه پردازان سیستمی بوسکلو، کارل تام و از نظریه پردازان متمرکز بر راهکار ایمسوبرگ و دیویس را می‌توان نام برد.

خانواده‌های نیازمند خانواده درمانی
خانواده‌هایی که از فرایند خانواده درمانی سود می‌برند، شامل: خانواده‌های دارای عضو معتاد یا فرد بیمار روانی و هم چنین خانواده‌های دارای عضو مبتلا به اختلال‌های بدنی که به طوری روی کارکرد خانواده تاثیر گذاشته است، خانواده‌های طلاق گرفته، ازدواج مجدد کرده، فوت یکی از اعضا، خانواده‌های دارای مشکلات اقتصادی، فرهنگی و …خانواده‌های دارای مشکل غالبا به صورت غیر مستقیم به عنوان مثال مشکلات تربیتی کودکان، ناراحتی‌های روحی یکی از اعضا و یا تصمیم گیریها و کمک به منظور حل مشکلات سطحی‌تر به متخصصان مشاوره و روان شناسی مراجعه میکنند و در طول مشاوره‌های فردی احتیاج به پرداختن به نقش خانواده در پیدایش مشکل شکل میگیرد و برحسب رویکرد درمانگر، پروسه مداوا تداوم می‌یابد.