تخمک گذاری تا حاملگی

ساختمان و عملکرد غدد جنسی نر

 در پستانداران، غدد جنسي نر يا بيضه‌ها درون كيسه‌اي به نام بيضه‌دان در خارج حفره شكمي واقع‌ شده اند.  گرماي درون بدن كه از گرماي سطح آن بيشتر است مانع ساخته شدن اسپرماتوزوئيد‌ها مي‌شود. بعضي آزمايش‌ها نشان مي‌دهند كه اگر گرماي بدن از حدي بالاتر برود، اسپرماتوژنز(ساختن اسپرماتوزوئيد ) متوقف مي‌گردد؛ بنابراين پايين آمدن بيضه‌ها از حفره شكمي و قرار گرفتن آن‌ها در محيطي با دماي كمتر عامل مناسبي براي ساختن اسپرم است. درون بيضه‌ها كلافي از لوله‌هاي كوچك به نام لوله مني ساز وجود دارد كه  اسپرم ها درون آن ساخته مي‌شوند. اسپرم‌ها همراه مايعي كه از غده پروستات و كيسه مني و سلول‌هاي پوششي دروني آن‌ها ترشح مي‌شود از بيضه‌ها خارج شده در داخل مجراي برنده و حباب نطفه‌اي جمع و ذخيره مي‌گردند. اگر اسپرم‌ها دفع نشوند، به تدريج مي‌ميرند و پس از تجزيه جذب بدن مي‌شوند. 

 درون بيضه و در بين لوله‌هاي مني‌ساز سلول‌هاي ميان‌بند وجود دارند كه هورمون جنسي نر ( آندروژن )، مانند تستوسترون، ترشح مي‌كنند.هورمون‌هاي جنسي در توليد مثل  و بخصوص در ايجاد صفات جنسي ثانوي نقش اصلي دارند. در انسان، رشد حنجره و تارهاي صوتي و رشد مو در صورت و زير بغل و ناحيه شرمگاهي از جمله صفات جنسي ثانوي هستند.

ساختمان و عملکرد غدد جنسي ماده

   تخمدان‌ها، بر خلاف بيضه‌ها كه در بيرون حفره شكمي قرار دارند، در داخل شكم واقع‌اند. هر تخمدان شامل تعداد زيادي كيسه يا حفره به نام فولیکول هستند كه تخمك‌ها در درون آن‌ها ساخته مي‌شوند.  به اين ترتيب كه همراه با بزرگ شدن هر فوليكول، مراحل مختلف اوئوژنز ( تخمك زايي‌) درون آن صورت مي‌گيرد، و پس از اين‌كه ياخته‌ي جنسي به مرحله اوئوسيت نوع دوم رسيد فوليكول باز مي‌شود و سطح تخمدان را پاره كرده اوئوسيت نوع دوم را آزاد مي‌كند. اين ياخته همراه با مايع فوليكولي از تخمدان به درون مجاري خروج تخمك مي‌رود و اين پديده را تخمك گذاري مي‌نامند. مرحله‌ي آخر تشكيل تخمك، يعني تبديل اوئوسيت نوع دوم به تخمك، در خارج از تخمدان و درون مجاري تناسلي ماده صورت مي‌گيرد. منشاء تخمك‌ها در انسان و ساير پستانداران سلول‌هاي زاينده تخمدان‌ها هستند كه در دوران جنيني تقسيم شده‌اند و پس از تولد ديگر تكثير نمي‌يابند. سلول‌هاي اوئوگوني، كه از تكثير سلول‌هاي زاينده تخمدان‌ها به وجود آمده‌اند، در ابتدا نسبتا” زياد و تعدادشان در انسان بيش از 200 هزار است ولي عده قابل ملاحظه‌اي از آن‌ها در دوران كودكي و قبل از بلوغ از بين مي‌رود ( تحليل فوليكولي).

از هنگام بلوغ به بعد، در هر دوره  جنسي جانور ماده، يك يا چند تخمك آزاد مي‌شوند كه تركيب هر يك از آن‌ها با اسپرماتوزوئيد موجب تشكيل جنين مي‌گردد. در زن، در طول زندگي، فقط در حدود 300 تا 400 اوئوگوني تا مرحله تشكيل تخمك مي‌رسند و آزاد مي‌شوند و بقيه فوليكول‌ها از بين مي‌روند. در هر دوره جنسي زن، كه حدود 28 روز طول مي‌كشد، معمولا” يك تخمك از يكي از تخمدان‌ها آزاد مي‌شود . فعاليت تخمدان زن در سنين 45 تا 50 سالگي كاهش يافته به تدريج از كار مي‌افتد. اين پديده يائسگي ناميده مي‌شود. تخمك‌هايي كه به حالت غير فعال در درون تخمدان قرار دارند به صورت اوئوسيت نوع اول هستند و اطراف هر كدام از آن‌ها را لايه‌اي از سلول‌هاي همراه يا سلول‌هاي فوليكولي مي‌پوشاند.

    تخمك در اكثر پستانداران داراي ذخاير غذايي ناچيز است. قطر تخمك در انسان در حدود 2/.ميلی‌متر است و اطراف آن را غشاي شفاف نسبتا” ضخيمي مي‌پوشاند. و يك سلول هاپلوئيد است. و بر اثر تقسيم با كاهش كروموزومي به وجود مي‌آيد.  همه ی تخمك‌ها داراي يك كروموزوم  هستند و در تعيین جنس اولاد نقشي ندارند. تخمك، پس از آزاد شدن از تخمدان، در حدود 24 تا 36 ساعت در مجاري تناسلي ماده زنده مي‌ماند و اگر در اين مدت لقاح صورت نگيرد مي‌ميرد. سلولي كه از تخمدان آزاد مي‌شود هنوز تخمك واقعي نبوده بلكه اوئوسيت نوع دوم است و آخرين تقسيم آن پس از ورود اسپرماتوزوئيد به آن صورت مي‌گيرد.

سیکل جنسی

دوران یک سیکل جنسی بطور معمول 28 روز می‌باشد ولی بطور معمول می‌تواند از 21 تا 45 روز تفاوت کند ولی در یک فرد این دوره باید ثابت باشد. تخمک گذاری 14 روز قبل از اتمام دوره خواهد بود این وقایع تحت تنظیم هورمونهای مترشحه از هیپوفیز پیشین (LH , FSH) می‌باشد.

تخمک گذاری
تخمک گذاری به زمانی گفته می شود که یک تخمک (یا در برخی موارد نادر بطور طبیعی بیشتر از یک تخمک) از تخمدان آزاد می شود و این زمان را “دوره باروری” در سیکل قاعدگی می نامند. هر ماه، یک تخمک در درون تخمدان شما به بلوغ می رسد. هنگامی که اندازه آن به حد معینی رسید، تخمک از تخمدان آزاد شده و درونِ لوله های فالوپ، به طرف رحم حرکت می کند.اینکه در هر بار، کدام تخمدان یک تخمک آزاد می کند، نسبتا نامشخص است.آنچه مشخص است این است که وظیفه تخمک گذاری در سیکلهای قاعدگی به صورت منظم و یکی در میان، بین تخمدانها تقسیم نمی شود.

درون هر تخمدان تعداد زیادی فولیکول نابالغ است ( حدودا چهل هزار ) . تخمک درون فولیکول ها قرار گرفته و همزمان با ٬ بالغ شدن فولیکول ها رشد میکند٬ به تخمک بالغ شده اووسیت میگویند . در ابتدای هر چرخه ی تخمدانی توسط هورمون های جنسی ۱۵ تا ۲۰ فولیکول در يكي از تخمدان ها تحریک میشوند تا رشد کنند ٬ در شرایط طبیعی فقط یکی از این فولیکول ها به بلوغ کامل میرسد و فقط یک اووسیت از تخمدان خارج خواهد شد و سایر فولیکول ها دژنره یا تحلیل می روند .

همزمان با تکامل نهایی فولیکول بالغ یا گراف میزان هورمون جنسی LH به طور ناگهانی افزایش میابد و تقسیم اول میوز در اووسیت اولیه کامل می شود ٬ و سپس تقسیم دوم میوز شروع میشود ولی تقریبا سه ساعت قبل از تخمک گذاری در مرحله ی متافاز متوقف می شود ٬ در همان زمان سطح تخمدان به طور موضعی برجسته میشود و در راس برجستگی لکه ی کوچکی به نام ” استیگما ” که فاقد رگ است ظاهر میشود ٬ غلظت زیاد LH فعالیت آنزیم کلاژناز را افزایش می دهد و باعث هضم رشته های کلاژن اطراف فولیکول می شود هم چنین هورمون های پروستوگلاندین نیز در پاسخ به افزایش LH بالا میروند و موجب انقباضات موضعی عضلانی در جدار تخمدان میشوند و تخمک گذاری صورت میگرد .

 انتقال تخمک

 كمي قبل از تخمك گذاري فيمبريا ها يا شرابه هاي لوله رحمي ( لوله ي فالوپ ) سطح تخمدان را جارو ميكنند . و در خود لوله هاي رحمي نيز  انقباضات منظمي شروع ميشود و اووسيت با كمك اين شرابه ها و حركت مژه هاي پوشش اپيتليوم ٬ به رحم منتقل ميشود .

بعد از تخمک گذاری غدد اندومتر رحم و غدد موجود در لوله‌های فالوپ ترشحاتی را آغاز می‌کنند که حاوی مواد غذایی از قبیل قند وکلسیم می‌باشد این ترشحات برای دو سری سلول لازم می‌باشد یکی اسپرم‌ها دیگری سلول تخم. پس از لقاح بین تخمک و اسپرم انجام شد سلول تخم تشکیل می‌گردد که شروع به تقسیم می‌کند تا به بلاستوسیت تبدیل شود زمان لازم برای رسیدن بلاستوسیت به رحم 4 – 3 روز است و زمان لازم برای لانه گزینی تخم نیز 4 – 3 روز است سپس 8 – 7 روز بعد از تشکیل تخم لانه گزینی آغاز می‌شود و در این مدت سلول تخم مدام تکثیر می‌شود و نیاز به تغذیه دارد که از این ترشحات تامین می‌شود.

لقاح

لقاح به جریانی گفته می‌شود که طی آن اسپرم باید از غشای اووسیت عبور کرده و به داخل تخمک نفوذ کند. عبور اسپرم با خروج آنزیم‌های آکروزومی و حرکات دم اسپرم عمل می‌گردد. به نظر می‌رسد که غشای سیتوپلاسمی اسپرم و اووسیت به یکدیگر می‌چسبند و سپس در محل چسبندگی غشا از بین رفته و معبری برای ورود اسپرم فراهم می‌شود لذا غشا پلاسمای اسپرم در خارج از اووسیت باقی مانده و فقط سر و دم آن وارد تخمک می‌شود. امروزه به خوبی شناخته شده که طبقه شفاف اطراف اووسیت دارای رسپتورهایی برای اسپرم می‌باشد که این رسپتورها برای هر گونه اختصاصی می‌باشند و به همین دلیل ترکیب اسپرم و اوول دو گونه مختلف در شرایط طبیعی عملی نیست.

♦ سلولهای هاپلوئیدی که قادر به ادامه حیات نمی‌باشند (تخمک اسپرم) در اثر لقاح سلول دیپلوئیدی را بوجود می‌آورند که دارای قدرت تکثیر و ادمه حیات می‌باشد.

♦ جنسیت جنین از نظر ژنتیکی در همین مرحله تعیین می‌گردد و بطوری که اگر اسپرم حاوی کروموزوم Y با اووسیت ترکیب شود تخم حاصله جنین مذکر بوجود خواهد آورد و اگر اسپرم حاوی کروموزوم X با اووسیت ترکیب شود جنین حاصله مونث خواهد بود.

 جنين و نمو جنيني

 تخم لقاح يافته از طريق مجراي تخمك‌‌‌بر به درون رحم رانده مي‌شود. حركات مژه‌هايي كه مخاط اين لوله را مي‌پوشانند و نيز حركات انقباضي اين لوله به جابجا شدن تخم و حركت آن به سوي رحم كمك مي‌كند. رسيدن تخم به درون رحم در انسان 4 تا 5 روز طول مي‌كشد. در بقيه پستانداران اين زمان 3 تا 10 روز طول مي‌كشد. البته در اين مدت سلول تخم تقسيم گشته و زندگي جنيني شروع شده است به طوري كه جنين پس از اين‌كه به درون رحم رسيد مراحل اوليه تقسيم را پايان رسانده است. در انسان، جنين معمولا” در طي حركت به سوي رحم تا مرحله بلاستولا نمو مي‌كند و سپس در ديواره خلفي رحم جايگزين مي‌شود.

حاملگی

هنگامی که لقاح صورت گرفت اولین سلول جنین شکل می گیرد که بطور مرتب شروع به تکثیر می کند و همزمان خود را  وارد حفره رحمی کرده و به  دیواره آن متصل  گردد” لانه گزینی ” ، و از این به بعد است که جنین شروع بر ترشح هورمونی به نام HCG می‌کند.

با پیدا کردن این هورمون در جریان خون  زن می توان تشخیص قطعی حاملگی او را داد ضمن اینکه  مقداری از این هورمون هم در ادرار ظاهر می‌شود که از این طریق نیز می‌توان به تشخیص حاملگی رسید.هرچه از سن بارداری بیشتر بگذرد میزان ترشح این هورمون هم بیشتر شده و تشخیص حاملگی راحت تر انجام میشود.

منبع:

babycenter

medicinenet

BBC