دانش پایه ای درباره تومورهای مغزی، روش های تشخیص و درمان آن

انواع مختلفی از تومورهای مغزی، اعم از خوشخیم و بدخیم، وجود دارد که ممکن است هم در کودکان و هم در بزرگسالان مشاهده شود. سیستم عصبی مرکزی، که از مغز و نخاع تشکیل شده است، عملا در هر کارکردی در بدن دخیل است. چنانچه توموری در مغز و یا نخاع شکل بگیرد، ممکن است بسیاری از توانایی های حیاتی، شامل صحبت کردن، حافظه، و حرکت تحت تاثیر قرار بگیرند.

نخاع، که از قسمت پایینی مغز، که ساقه مغز نامیده می شود، آغاز می شود و تا قسمت میانی کمر ادامه می یابد، مانند یک سرویس پیام رسانی پیچیده عمل می کند. این بخش، اطلاعات مهم را بین مغز و بقیه بخش های بدن جابجا می کند. برای مثال، اگر شما دست خود را بر روی یک اجاق داغ قرار دهید، پوست شما پیامی را از طریق نخاع به مغز مخابره می کند. آن پیام می گوید: ” درد! مغز از طریق نخاع، پیامی را به ماهیچه هایی که دست شما را کنترل می کنند می فرستد: حرکت کن!”

در نتیجه، هر بیماری که در کارکردهای اساسی مغز و نخاع اشکالی وارد می کند، ممکن است اثرات منفی بسیار فراگیری داشته باشند.

تومور مغزی: خوشخیم است یا بدخیم؟

تومور مغزی یا نخاعی خوشخیم حاوی هیچ گونه سلول سرطانی نمی باشد. با این حال، این نوع از تومور هم می تواند خطرناک باشد؛ زیرا در صورتی که این تومورها بزرگ تر شوند، ممکن است بر بافت های ضعیف مغز و نخاع فشار وارد آورند و کارکرد عادی آنها را تحت تاثیر قرار دهند. معمولا یک تومور خوشخیم را می توان با عمل جراحی بیرون کشید و در غالب موارد پس از عمل دوباره رشد نمی کنند.

زمانی که تومور مغزی یا نخاعی “بدخیم” باشد، حاوی سلول های سرطانی می باشد. سلول های سرطانی ممکن است به آرامی یا به سرعت رشد کنند. آنها بافت های مغزی سالم اطراف تومور را مورد تهاجم قرار می دهند. تومورهای بدخیم غالبا زندگی بیماران را تهدید می کنند. در مواردی، و نه غالبا، این نوع از تومور به دیگر بخش های بدن سرایت می کند که این فرایند «متاستاز» نامیده می شود.

ممکن است یک تومور مغزی بدخیم باشد اما بافت های مجاور را مورد تهاجم قرار ندهد. به عنوان مثال، ممکن است این تومور در محاصره استخوان های جممه قرار گرفته باشد و لذا نتواند به بخش های دیگر سرایت کند. این تومورها اصطلاحا “کپسوله شده” نامیده می شوند.

سرطان مغز: تومورهای مغزی اولیه و متاستاتیک

توموری که در نخاع یا مغز شکل می گیرد، تومور اولیه نامیده می شود. تاکنون بیش از 100 نوع تومور مغزی اولیه شناسایی شده است. برخی از آنان را می توان با درمان های ابتدایی درمان کرد؛ در حالی که حتی با وجود درمان های شدید درمان نمی شوند.

توموری که در ابتدا در قسمت دیگری از بدن شکل می گیرد و سپس به سیستم عصبی گسترش می یابد، تومور «متاستاتیک» یا ثانویه نامیده می شود.

احتمال اینکه سرطانی که در بخش دیگری از بدن آغاز شده است به سیستم عصبی گسترش بیابد، بیشتر از حالتی است که سرطان در سیستم عصبی به دیگر بخش ها گسترش یابد. رایج ترین سرطان هایی که به مغز سرایت می کنند عبارتند از سرطان های ریه، سینه، ملانوم و کولون.

سرطان مغز در کودکان

پس از سرطان خون، تومورهای مغزی و نخاعی شایع ترن انواع سرطان در کودکان هستند. به گفته آندره اسلون سرپرست مرکز تومور مغزی و نوروانکولوژی در کلولند،”وجود برخی از شرایط ژنتیکی سبب می شوند که کودکان به تومورهای مغزی آسیب پذیرتر باشند. این شرایط ژنتیکی عبارتند از سندرم لی – فرامنی، نوروفیبروماتوز، و بیماری هیپل – لیندائو”.

تفاوت های قابل توجهی میان سرطان مغز در کودکان و بزرگسالان وجود دارد. آنها در مکان های مختلف یافت می شوند، علائم متفاوتی دارند، زیر میکروسکوپ متفاوت به نظر می رسند، و گرایش متفاوتی برای گسترش به دیگر بخش های بدن دارند.

بیشتر تومورها در بزرگسالان در غشاء مغزی – قسمت بالایی مغز که در حافظه، افکار و موارد دیگر نقش دارد –  گسترش می یابند؛ در حالی که تومور در کودکان غالبا در ساقه مغزی و مخچه – که در نزدیکی ساقه مغز قرار می گیرد و حرکت و تعادل بدنی را تحت تاثیر قرار می دهد – گسترش می یابد.

پزشکان نمی دانند که چرا کودکان دچار تومورهای مغزی اولیه می شوند. چهار نوع رایج از تومورهای مغزی اولیه در کودکان عبارتند از:

• مدولوبلاستوماس (Medulloblastomas): این سرطان شایع ترین نوع سرطان مغز در کودکان است که میزان شیوع آن در پسران تا حدی بیش از دختران است. این سرطان در بخش مخچه رخ می دهد. درمان این سرطان جراحی است، که شیمی درمانی، و در مواردی پرتودرمانی نیز پس از جراحی تجویز می شود.
• اپندیموماس (Ependymomas): این تومورها در حفره های پرشده از مایع، که «بطن» نامیده می شوند، گسترش می یابند. شیمی درمانی، جراحی، و پرتودرمانی، همگی در درمان اپندیموماس مورد استفاده قرار می گیرند.
• ساقه مغز گلیوما: این نوع از سرطان به ندرت در بزرگسالان مشاهده می شود. این تومور در غالب موارد در کودکان بین 3 تا 10 سال به چشم می خورد. در غالب موارد پرتودرمانی برای درمان این نوع از تومور مورد استفاده قرار می گیرد.
• استروسیتومیس: این تومورها غالبا غیرسرطانی هستند و با سرعت کمی رشد می کنند. آنها معمولا از طریق جراحی خارج می شوند.

پرتو درمانی چگونه انجام میشود

تشخیص تومورهای نخاعی و مغزی

مطالعات تصویربرداری، آزمایش های خون، و  آزمایش های مایع نخاعی از جمله ابزارهای مورد استفاده برای تشخیص تومورهای نخاعی و مغزی هستند.

چنانچه پزشک شما پس از انجام یک آزمایش پزشکی و عصب شناسی دقیق تشخیص دهد که مبتلا به تومور مغزی یا نخاعی هستید، او شما را به متخصصی ارجاع خواهد دارد که می تواند آزمایشات تصویربرداری مانند X-rays، و اسکن MRI و آزمایشات آزمایشگاهی باشد. فهم این آزمایشات و اینکه نتایج آنها چه معنی را در بر دارد به شما کمک خواهد کرد که تصمیم بهتری را درباره اینکه چگونه بیماری خود را درمان کنید، اتخاذ نمایید.

آزمایشات تصویربرداری که برای تشخیص تومورهای مغزی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:

• CT اسکن
• MRI
• PET اسکن

تشخیص تومورهای مغزی و نخاعی: CT  اسکن

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن)، که نام دیگر آن CAT  اسکن می باشد، از X-rays برای ایجاد تصویر کامپیوتری از بدن استفاده می کند. برای این تصویربرداری، بیمار بر روی میزی به پشت می خوابد که این میز به داخل یک اسکنر دونات شکل می رود. این اسکنر سر یا ستون فقرات را در بر می گیرد، و سبب می شود که X-rays  از همه جهت به ناحیه مورد نظر بتابد. هنگامی که این فرایند تکمیل شد، کامپیوتر هزاران داده نازک و مقطع ارزی را تبدیل به یک عکس می کند. برای برداشت یک تصویر بهتر، ممکن است دکتر شما بخواهد نوعی «رنگ کنتراست» را پیش از تصویربرداری به بدن شما تزریق کند.

به گفته پائول گراهام فیشر، استاد عصب شناسی و اطفال،CAT”اسکن ها یکی از رایج ترین آزمایش هایی هستند که ما مورد استفاده قرار می دهیم. آنها سریع، آسان و به راحتی در دسترس هستند”.

تشخیص تومورهای نخاعی و مغزی : MRI اسکن ها

اسکنرهای تصویر رزونانس مغناطیسی (MRI)، با استفاده از دستگاه تونل شکل دیگری، از مغز و نخاع تصویر برداری می کنند؛ با این تفاوت که به جای X-rays ، از امواج ربایشی و رادیویی برای تصویربرداری از بدن استفاده می کند. همانند CT  اسکن، پزشک شما ممکن است بخواهد نوعی رنگ کانتراست پیش از تصویربرداری تزریق کند.

به گفته دکتر فیشر، ” این تصویربرداری دیگر آزمایشی است که معمولا مورد استفاده قرار می گیرد. اگر موردی پیش بیاید که لازم باشد همین الان نتیجه را بدانم، من تصویربرداری MRI را انتخاب خواهم کرد”. آزمایش های MRI حساس ترین آزمایشات تصویربرداری هستند که امروزه در رویه های استاندارد پزشکی در دسترس بیماران قرار می گیرند.این نوع از تصویربرداری تصویر واضح تری را از ناحیه های با بافت نرم نسبت به CT اسکن به دست می دهند.

تشخیص تومورهای نخاعی و مغزی: PET اسکن

در اسکن PET ، یا اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون، پس از اینکه مواد رادیواکتیوی که “ردیاب” نامیده می شوند، استنشاق، تزریق یا قورت داده می شود، از بدن تصویر برداری می شود. این روش به جای اینکه ساختار مغز یا نخاع را آشکار کند، نشان می دهد که این بافتارها چگونه عمل می کنند. PET اسکن ها و MRI ها در مواردی با یکدیگر ترکیب می شوند تا تصویر جزئی تری را از بدن ارائه دهند؛ که به این عمل همجوشی تصویر یا ثبت مشترک گفته می شود. PET اسکن ها غالبا برای تشخیص تومورهای مغز اولیه یا تومورهای مغزی که از مغز آغاز می شوند، مورد استفاده قرار نمی گیرند؛ اما این روش می تواند برای تشخیص تومورهای سطح پایین و چک کردن عود کردن تومور مورد استفاده قرار گیرد.

دیگر آزمایش هایی که برای تشخیص تومورهای نخاعی و مغزی مورد استفاده قرار می گیرند:

• طیف سنجی رزونانس مغناطیسی. آزمایش MRS به پزشکان این امکان را می دهد که با استفاده از اسکنر MRI، عکس فوری شیمیایی را از بافت بدنی بگیرند. مانند  تصویربرداری PET، این روش برای تشخیص تومورهای سطح پایین و نیز تومورهایی که پس از درمان دوباره رخ می دهند، مفید است.
• آرتروگرافی. این آزمایش، که نام دیگر آن آنژیوگرافی است، اشعه X-ray  است که با استفاده از نوعی رنگ کانتراست، درون شریان ها را ترسیم می کند. این روش معمولا برای تومورهای مغزی و نخاعی می شود، و صرفا برای تعیین موقعیت دقیق آنها برای جراحی مورد استفاده قرار می گیرد.
• بیوپسی. در این آزمایش، پزشک قسمتی از بافت نخاع یا مغز را برای بررسی زیر میکروسکوپ جدا می کند. برای تومورهای مغزی، یک سوراخ کوچک و باریک در جمجمه ایجاد می شود و یک سوزن برای خارج کردن بافت سرطانی داخل آن سوراخ می شود.
• سوراخ کمری. این روش که نام دیگر آن شیر نخاعی است، آزمایشی است طی آن پزشک یک سوزن باریک را بین استخوان های نخاع وارد می کند و از این طریق مایع نخاعی را بیرون می کشد. بررسی این مایع تعیین کننده وجود یا عدم وجود سلول های سرطانی می باشد.
• خون و ادرار. این آزمایش معمولا پیش از آزمایش های دیگر انجام می پذیرد و تعیین می کند که کارکرد بدن شما چگونه است.

اگر تومور مغزی یا نخاعی شما تشخیص داده شود، ممکن است این آزمایشات برای تمامی درمان شما و مراقبت های پس از عمل برای مشاهده بهبودتان مفید باشد.

درمان تومورهای نخاعی و مغزی

درمان به عوامل مختلفی، شامل نوع تومور، سرعت رشد آن، موقعیت مکانی آن، و سطح کلی سلامت بیمار بستگی دارد.

از آنجایی که هیچکدام از تومورها مانند دیگری نیست، درمان تومورهای نخاعی و مغزی از بیماری به بیمار دیگر متفاوت است. از دیدگاه الیزابت گرستنر، نورولوژیست، ” برای شروع درمان، درمان بستگی به نوع توموری دارد که شما با آن دست و پنجه نرم می کنید”.

انواع مختلفی از تومورهای نخاعی و مغزی وجود دارد، که برخی از آنها با استفاده از جراحی درمان پذیری بالایی  دارند، و برخی دیگر نیز خیلی سخت درمان می شوند. پزشکان تومورها را در دسته بندی هایی قرار می دهند. این دسته بندی ها با توجه به سرعت رشد تومور و احتمال گسترش آنها تعیین می شوند. بنابراین دسته ای که تومور شما به آن تعلق دارد و یا درجه آن، به تعیین گزینه های درمان تومور کمک می کند. درجه تومور از I تا IV دسته بندی می شود. درجه I نشان دهنده ویژگی سرعت رشد پایین تومور و احتمال پایین گسترش آن است، و درجه IV نشان دهنده سرعت رشد بالا و احتمال بالای گسترش آن است.

نخاع و مغز بسیار پیچیده هستند، و موقعیت تومور شما غالبا تعیین می کند که آیا جراح اعصاب می تواند تومور را بدون ایجاد آسیب جدی خارج کند یا خیر. برخی از انواع درمان نخاع و مغز تنها برای افرادی تجویز می شوند که از سطح سلامت عمومی خوبی برخوردار هستند.

تومورهای نخاعی و مغزی: گزینه های درمان

راه های مختلفی برای درمان نخاع و تومور مغزی وجود دارد. این درمان ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• انتظار با مراقبه. به گفته دکتر گرستنر، ” در موارد معدودی، کاری انجام نمی دهیم و صرفا وضعیت تومور را را با استفاده از تصاویر MRI دنبال می کنیم”. انتظار با مراقبه، یا مشاهده تومور تا زمانی که نیاز به درمان داشته باشد، در مواردی برای تومورهای کوچک که مشکلات زیادی را به وجود نمی آورند توصیه می شوند.
• جراحی. بیشتر تومورهای نخاعی و مغزی از طریق جراحی درمان می شوند. جراحی می تواند در خارج کردن تمام یا بخشی از تومور و تسکین علائم بیماری بسیار موثر واقع شود. بهبود از جراحی مغز یا نخاع چند هفته یا چند ماه طول خواهد کشید، و خطر جراحی ممکن است شامل عفونت، خونریزی، لخته خون، فشار خون نامنظم، آسیب شناختی، کما و یا حتی مرگ باشد.
• رادیوتراپی. رادیوتراپی در اغلب موارد همراه با جراحی، برای درمان تومورهای نخاعی و مغزی مورد استفاده قرار می گیرد، تا از این طریق به از بین بردن بازمانده های تومور پس از سرطان کمک کند. یک جلسه رادیوتراپی عموما بین 30 دقیقه تا 2 ساعت طول می کشد. اثرات جانبی شایع عبارتند از خستگی شدید، ریزش موها، تغییرات پوستی و ورم در سطحی که رادیوتراپی انجام گرفته است. در مواردی نیز این نوع از درمان سبب دشواری هایی در کارکردهای ذهنی مانند تفکر متمرکز می شود.
• شیمی درمانی. با وجود اینکه این درمان معمولا برای درمان تومورهای نخاعی مورد استفاده قرار نمی گیرد، می تواند برای درمان انواع خاصی از تومورهای مغزی بدخیم (سرطانی) مفید واقع شود. شیمی درمانی را می توان از طریق یک شریان به خون تزریق کرد تا از این طریق در کل بدن به جریان بیفتد و یا اینکه می توان آن را با استفاده از جراحی، مستقیما در مغز قرار داد. طول زمانی که شما نیاز دارید تحت شیمی درمانی باشید بستگی به تومور شما و واکنش آن به درمان دارد. از آنجایی که شیمی درمانی سلول های سالم را نیز به همراه سلول های سرطانی نابود می کند، اثرات جانبی شایع آن شامل زخم های دهانی، مشکلات گوارشی، و ریزش موها می شود.
• استروئیدها. چنانچه شما تومور مغزی دارید که ورم های شدیدی را در مغز شما ایجاد کرده است، پزشک شما ممکن است داروهای کورتیکواستروئید را به منظور کاهش ورم و تسکین موقت برخی از علائم بیماری، تجویز نماید. استروئیدها ممکن است در هر بخشی از درمان شما مورد استفاده قرار گیرند. دوز داروی شما ممکن است در گذر زمان افزایش بیابد و پزشک شما نیاز خواهد داشت که از اثرات مخرب این روش درمان از قبیل افزایش وزن، عفونت، تغییرات خلقی و میزان قند خون بالا آگاه شود.

شما خواننده عزیز که با مطالعه این مطلب دانش پایه ای را در خصوص تومورهای مغزی و نخاعی به دست آوردید، چنانچه خود و یا اطرافیانتان با این بیماری سخت دست و پنجه نرم می کنید، می توانید برای استفاده از تیم متخصص ما و بهره مند شدن از جدیدترین دستاوردها برای درمان این بیماری اینجا کلیک کنید.