این مقاله توسط دکتر امینه سادات واقفی ، فلوشیپ هماتوپاتولوژی از اسپانیا و فلوشیپ کانسرژنتیک (فوق تخصص پیشگیری و درمان سرطان های ارثی) از آمریکا تهیه شده است :

سندرم سرطان خانوادگی چیست؟

سرطان یک بیماری شایع است، بنابراین جای تعجب نیست که در بسیاری از خانواده ها تعدادی از اعضای آن مبتلا به سرطان باشند.

گاهی برخی از سرطانها در برخی از خانواده ها بیشتر دیده می شوند. این ممکن است به دلیل مواجه افراد خانواده با عوامل سرطان زا مانند سیگار باشد. خطر ابتلا به سرطان ممکن است تحت تاثیر عوامل دیگری مانند چاقی نیز قرار گیرد.

در موارد دیگر، سرطان هایی که در خانواده ها اتفاق می افتد ممکن است ناشی از یک ژن غیر طبیعی باشد که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. گرچه این اغلب به عنوان سرطان ارثی نامیده می شود، آنچه به ارث می رسد، ژن غیر طبیعی است که می تواند به سرطان منجر شود، نه سرطان. به نظر می رسد فقط حدود 5 تا 10 درصد از سرطان ها ناشی از نقص های ژنتیکی (به نام جهش) به ارث برده شده از یک والد باشند.

ژن ها، جهش ها و سرطان

سرطان یک بیماری است که در آن رشد سلول ها از کنترل خارج می شود. این به دلیل تغییرات در برخی از ژن های داخل سلولی اتفاق می افتد.

ژن ها قطعه ای از DNA هستند که ساخت پروتئینهای مورد نیاز بدن را کنترل می کنند. ژنهای شما روی صفاتی مانند رنگ مو، رنگ چشم و قد تاثیر می گذارند. آنها همچنین می توانند شانس ابتلا به بیماریهای خاصی مانند سرطان را تحت تاثیر قرار دهند.
تقریبا هر سلول بدن شما دارای تمام ژن هایی است که با آن متولد شده اید. اگرچه تمام سلول ها دارای ژن های مشابه هستند، سلول های مختلف از قسمتهای متفاوت ژن استفاده می کنند. به عنوان مثال، سلول های عضلانی از ژن های متفاوتی در مقایسه با سلولهای پوستی استفاده می کنند.

ژن هایی که سلول نیازی به آن ندارد، خاموش می شوند و استفاده نمی شود. ژن هایی که سلول از آن استفاده می کند، فعال یا روشن می ماند.

تغییر غیر طبیعی در یک ژن جهش نامیده می شود. جهش در یک ژن می تواند بر عملکرد آن تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، جهش ممکن است عملکرد یک ژن را متوقف کند یا ممکن است یک ژن را بصورت دائم فعال نگه دارد. درهر دو صورت، این می تواند مشکلاتی در داخل سلول ایجاد کند.

جهش های ژنی می توانند ارثی یا اکتسابی باشند.

جهش ژنتیکی ارثی در تخمک یا سلول اسپرم وجود دارد که جنین را تشکیل می دهند. وقتی که تخمک توسط اسپرم بارور می شود ، یک سلول به اسم تخم ایجاد می کند که چندین بار تقسیم می شود و در نهایت به یک جنین تبدیل می شود. از آنجایی که تمام سلولها از تقسیم سلول تخم ایجاد می شوند ، دارای جهش بوده و به نسل بعد منتقل می شود.
جهش ژنتیکی اکتسابی از والدین به ارث نمی رسد. این نوع جهش می تواند هر زمان بعد از ایجاد سلول تخم در یک سلول شروع شده و سپس به هر سلول جدیدی که از آن سلول ایجاد می شود ، منتقل شود. این نوع جهش در تخمک یا سلول های اسپرم وجود ندارد، بنابراین به نسل بعدی منتقل نمی شود. جهش های اکتسابی بسیار شایع تر از جهش های ارثی هستند. اکثر سرطان ها ناشی از جهش های اکتسابی هستند.
بسیاری از سندرم های خانوادگی سرطان ناشی از جهش های ارثی در ژن های سرکوب کننده تومور هستند. این ها ، ژن هایی هستند که به طور معمول تقسیم سلول و ترمیم DNA را تحت کنترل دارند.
شما از هر ژن دو نسخه ، یکی از پدر و یکی از مادر ، دارید. هنگامی که کسی یک کپی غیر طبیعی از یک ژن را به ارث می برد، اغلب مشکلی ایجاد نمی شود زیرا کپی دیگر ژن سالم بوده و کار می کند. اما اگر کپی ژن سالم به هر دلیل از کار بیفتد ، برای مثال در اثر جهش اکتسابی ، عملکرد ژن بکلی از بین می رود. هنگامی که عملکرد ژن سرکوب کننده تومور بطور کامل مختل می شود ، رشد سلولها از کنترل خارج شده و به سمت سرطانی شدن می روند.

فردی که با یک جهش ارثی در یک کپی از یک ژن سرکوبگر تومور متولد شده باشد، با ایجاد اختلال در عملکرد کپی سالم می تواند مبتلا به سرطان شود.این فرد در مقایسه با کسی که دو کپی سالم از ژن دارد و باید هر دو کپی دچار جهش اکتسابی شوند تا عملکرد ژن بطور کامل مختل شود ، ریسک بیشتری برای ابتلا به سرطان دارد.

چگونه یک سندرم سرطان خانوادگی را تشخیص می دهیم؟

بخاطر داشته باشید که سرطان یک بیماری شایع است. در حدود 1 نفر از هر 3 نفر در ایالات متحده در طول عمر خود مبتلا به سرطان می شود. بنابراین ممکن است در یک خانواده موارد متعدد سرطان دیده شود.

هنگامی که موارد متعدد سرطان در یک خانواده دیده می شود، اغلب اتفاقی بوده یا به این دلیل است که اعضای خانواده در معرض عوامل خطر مشترک مانند مصرف سیگار قرار دارند.

گاها ممکن است بین برخی ژن ها و مواجهه های خاص برهم کنش ایجاد شود. به عنوان مثال، بعضی افراد ژنهایی را به ارث می برند که دچار اختلال عملکرد دردردفع سموم تنباکو از بدن هستند .این افراد در صورتیکه سیگار بکشند نسبت به جمعیت عادی در ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان قرار می گیرند.
گاهی هم سرطان در یک خانواده قویا با جهش ارثی در ارتباط بوده و جرئی از سندرم سرطان خانوادگی است.

مواردی که به نفع وجود سندرم سرطان خانوادگی ، در یک خانواده با سابقه ابتلا به سرطان، هست به شرح زیر می باشند :
_ حضور موارد متعدد از یک نوع سرطان در خانواده (خصوصا اگر آن نوع سرطان نادر باشد.)
_ سرطانهایی که در سن کمتر از معمول دیده می شوند. (مثل سرطان کولون در یک فرد 20 ساله )
_ ابتلا یک فرد به بیش از یک نوع سرطان (مانند یک زن مبتلا به سرطان سینه و تخمدان )
_ ابتلا به سرطان در اندامهای دوطرفه (مثل هر دو چشم، هر دو کلیه یا هر دو سینه)
_ بیش از یک سرطان دوران کودکی در خواهر و برادر (مانند سارکوم در هر دو برادر و خواهر)
_ ابتلا به سرطان در جنسی که معمولا مبتلا نمی شود. (مانند سرطان سینه در یک مرد)
_ ابتلا به سرطان در چند نسل از خانواده (مثل پدربزرگ ، پدر و پسر)

هنگامی که فردی در یک خانواده مبتلا به سرطان می شود و می خواهید بدانید آیا افراد دیگر خانواده درخطر ابتلا به سرطان هستند یا نه ، باید در مورد هر فرد مبتلا به سرطان اطلاعات زیر را جمع آوری کنید :
_ کسی که سرطان دارد چه نسبتی با شما دارد ؟ این فرد در کدام طرف خانواده هست (مادری یا پدری)؟
_ فرد به چه سرطانی مبتلا شده است؟ آیا آن سرطان نادر است؟
_ در چه سنی برای ایشان سرطان تشخیص داده شده است؟
_ آیا این فرد به بیش از یک نوع سرطان مبتلا شده است؟
_ آیا فرد فاکتورخطر شناخته شده ای برای ابتلا به سرطان خاصی دارد ؟ (مثل سیگار کشیدن برای سرطان ریه)

طبیعی است که ابتلا به سرطان در بستگان نزدیک مانند والدین یا خواهر و برادر در مقایسه با بستگان دورتر نگرانی بیشتری ایجاد می کند.حتی اگر سرطان از نوع ارثی باشد هرچقدر فرد مبتلا با شما نسبت دورتری داشته باشد احتمال انتقال جهش ژنتیکی به شما کمتر می شود.
همچنین مهم است که هر طرف خانواده ( پدری و مادری) بطور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.
در صورتیکه دو تا از بستگان شما در یک سمت پدری یا مادری مبتلا به سرطان باشند ، احتمال ارثی بودن بیشتر می شود.برای مثال در صورتیکه دو تا از داییهای شما مبتلا به سرطان باشند، احتمال ارثی بودن آن بیشتر میشود تا زمانیکه یک دایی و یک عموی شما مبتلا باشند.

نوع سرطان نیز اهمیت دارد.در صورتیکه افراد متعددی در یک سمت خانواده مبتلا به یک نوع سرطان باشند احتمال ارثی بودن آن بیشتر است تا زمانیکه سرطانها از انواع مختلف باشند.هر چند که در برخی از سندرمهای سرطان خانوادگی چند نوع سرطان با هم دیده می شوند.برای مثال سرطان سینه و تخمدان در یک خانواده با سندرم سرطان ارثی سینه و تخمدان یا سرطان روده بزرگ و رحم در سندرم لینچ ( یا سرطان کولون غیر پولیپی ارثی) با هم دیده می شوند.
به همین ترتیب حضور بیش از یک مورد سرطان نادردر خانواده بیشتر از حضور موارد متعدد سرطانهای شایع نگران کننده هست.برای برخی سرطانهای نادر ریسک سرطان خانوادگی حتی با ابتلا تنها یک مورد از خانواده می تواند بالا باشد.
سن فرد زمانی که تشخیص سرطان تشخیص داده می شود نیز مهم است. به عنوان مثال، سرطان روده بزرگ معمولا در افراد کمتر از 30 سال دیده نمی شود. داشتن بستگان نزدیک زیر 30 سال مبتلا به سرطان روده بزرگ می تواند نشانه ای از سندرم سرطانی ارثی باشد. از سوی دیگر، سرطان پروستات در مردان سالمند بسیار رایج است، بنابراین اگر هر دو پدر و عموی شما در سن 80 سالگی به سرطان پروستات متلا شده باشند احتمال ارثی بودن آن کم است.
برخی انواع تومورهای خوش خیم و بیماریها هم قسمتی از سندرم سرطان خانوادگی هستند.برای مثال بیماران مبتلا به نئوپلاسم های متعدد غدد درون ریز (MEN II)
در معرض خطر ابتلا به نوع خاصی از سرطان تیروئید هستند. آنها همچنین ممکن است مبتلا به تومورهای خوش خیمی چون آدنوم غده پاراتیروئید یا فئوکروموسیتوم غده فوق کلیه شوند.
هنگامی که چندین مورد از یک نوع سرطان در خانواده دیده می شود، باید توجه کنید که آیا سرطان میتواند در اثر مواجهه با یک عامل خطر مشترک ایجاد شده باشد یا نه. به عنوان مثال، سرطان ریه به طور معمول در اثر سیگار کشیدن ایجاد می شود. بنابراین موارد متعدد سرطان ریه در خانواده کسانی که سیگارمی کشند با احتمال بیشتر مربوط به سیگاراست تا اینکه ناشی از تغییر ژنی ارثی باشد.

نمونه هایی از سندرم سرطان خانوادگی

سندرمهای سرطان خانوادگی زیادی وجود دارند. بعضی از این ها به طور خلاصه در اینجا مورد بحث قرار می گیرند.

سندرم سرطان سینه  و تخمدان ارثی (HBOC)

در برخی از خانواده ها، زنان به سرطان سینه و یا سرطان تخمدان مبتلا می شوند. سرطان در این افراد در سنین پایینتر از معمول دیده می شود و گاهی  ممکن است به  بیش از یک سرطان (مانند سرطان سینه در دو طرف یا  هر دو سرطان سینه و تخمدان ) مبتلا شوند. این سندرم تحت عنوان  سندرم سرطان سینه و تخمدان ارثی شناخته می شود.

اغلب، این سندرم بوسیله جهش ارثی در ژن BRCA1 یا BRCA2 بوجود می آید. اگر چه ممکن است ژنهای شناخته نشده دیگری نیز در ایجاد این سندرم نقش داشته باشند.

خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان در زنان با جهش در BRCA1 یا BRCA2  (خصوصا BRCA1) بالا است . علاوه بر سرطان سینه و تخمدان، این سندرم می تواند با سرطان لوله های رحم ، سرطان اولیه پریتوئن ، سرطان پستان در مرد، سرطان پانکراس و سرطان پروستات نیزهمراهی داشته باشد. سرطان پستان در مرد، سرطان پانكراس و سرطان پروستات در افراد با جهش درژن BRCA2 شایع ترهستند.

زنان با سابقه خانوادگی سرطان سینه ویا تخمدان ممکن است برای برآورد خطر حمل جهش در یکی از ژنهای BRCA ، نیاز به مشاوره ژنتیک داشته باشند. به کمک مشاوره ژنتیک ،  بر اساس تاریخچه بیماری سرطان در فرد و خانواده اش می توان دریافت که آیا فرد نیاز به انجام تست ژنتیک دارد یا نه. در صورت نیاز ، تست ژنتیک برای فرد درخواست می شود. اگر جهش در ژن BRCA وجود داشته باشد ، فرد  در معرض ابتلا به سرطان سینه و تخمدان (و همچنین بعضی از سرطان های دیگر) قرار دارد. سپس می توان تمهیداتی اندیشید که سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شوند و یا حتی از ریسک ابتلا به سرطان کاسته شود.

از آنجا که سرطان پستان در مردان بسیار نادر است، مردان مبتلا به این سرطان اغلب نیاز به مشاوره ژنتیکی و انجام آزمایش جهش های BRCA دارند. اگر چه داشتن این جهش ژنتیکی در مردان نسبت به زنان اهمیت کمتری دارد ، اما می تواند خطر ابتلا به برخی از سرطان ها مانند پروستات و پانکراس را افزایش دهد.

همچنین ،اگر کسی دارای جهش در ژن BRCA باشد، بدان معنی است که بستگان درجه اول او (والدین، خواهر ، برادر و فرزندان) بااحتمال 50٪ دارای این جهش ژنتیکی هستند و نیاز به تست ژنتیک دارند. آنها ممکن است بخواهند برای جهش ژنتیکی مورد آزمایش قرار گیرند و یا  بدون انجام تست می توانند غربالگریهای زودهنگام سرطانهای مرتبط با این سندرم را شروع کنند واقدامات احتیاطی دیگری نیز برای کاهش خطر ابتلا به سرطان انجام دهند.

سندرم لینچ (سرطان کولون غیر پولیپی ارثی)
شایعترین سندرم ارثی که خطر ابتلای به سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد، سندرم لینچ است که سرطان کولون غیر پولیپی ارثی (HNPCC) نیز ناميده می شود. افراد مبتلا به این سندرم در معرض خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ  (قبل از سن 50 سالگی ) قرار دارند.

سندرم لینچ همچنین منجر با افزایش خطر ابتلا به سرطان آندومتر (سرطان مخاط رحم) ، سرطان تخمدان، معده، روده کوچک، پانکراس، کلیه، مغز، حالب و مجرای صفراوی همراهی دارد.

سندرم لینچ در اثر جهش در هر یک از ژنهای MMR  شامل  MLH1، MSH2، MSH6، PMS1 و PMS2 ایجاد شود. این ژن ها در تعمیر DNA آسیب دیده دخالت دارند. هنگامی که یکی از این ژنها از کار می افتد، ترمیم DNA آسیب دیده با مشکل مواجه می شود که میتواند منجر به جهش های دیگر و ایجاد سرطان شود.

با کمک مشاوره ژنتیک و بررسی تاریخچه سرطان در فرد و خانواده اش می توان احتمال ابتلا به سندرم لینچ را مطرح کرد.

برای افرادی که سرطان روده بزرگ یا آندومتر دارند، ابتدا نمونه بافت تومور برای تغییرات ژن MMR آزمایش  می شود. در صورتی که یافته غیر طبیعی وجود داشته باشد ، بیمار برای مشاوره ژنتیک و انجام آزمایش احتمالی ارجاع داده می شود.

در فردی که مبتلا به سندرم لینچ است، با احتمال 50% بستگان درجه اول او (والدین، خواهر ، برادر و فرزندان) دارای جهش ژنتیکی مشابه هستند و نیاز به تست ژنتیک دارند. آنها ممکن است بخواهند برای جهش ژنتیکی مورد آزمایش قرار گیرند و یا  بدون انجام تست می توانند غربالگریهای زودهنگام سرطانهای مرتبط با این سندرم را شروع کنند واقدامات احتیاطی دیگری نیز برای کاهش خطر ابتلا به سرطان انجام دهند.

مشاوره و آزمایش ژنتیک سرطان 

افرادی که دارای سابقه خانوادگی سرطانی قوی هستند، ممکن است بخواهند بدانند که آیا در خطر افزایش یافته ابتلا به سرطان قرار دارند یا نه.در طی مشاوره ژنتیک ، میزان خطر فرد ارزیابی می شود و در صورت نیاز تست ژنتیک درخواست می شود.

از آنجایی که جهش های ارثی درتمام سلول های بدن وجود دارند ، آزمایش بر روی نمونه های خون یا بزاق قابل انجام است. با این حال، تست ژنتیک به هر کسی کمک نمی کند. بنابراین مهم است که ابتدا با یک مشاور ژنتیک سرطان صحبت کنید تا مطمئن شوید که این آزمایش می تواند برای شما مفید باشد.

دکتر امینه سادات واقفی ، فلوشیپ هماتوپاتولوژی از اسپانیا و فلوشیپ کانسرژنتیک (فوق تخصص پیشگیری و درمان سرطان های ارثی) از آمریکا

جهت تماس و تعیین نوبت ویزیت جهت مشاوره ژنتیک سرطان، روزهای شنبه تا چهارشنبه ساعت ۱۰ صبح تا ۵ بعد از ظهر با شماره زیر تماس بگیرید.

۰۲۱۸۸۶۲۷۴۲۰

۰۲۱۸۸۶۲۸۹۰۵

دقت کنید که شماره های فوق فقط و فقط مربوط به نوبت گیری برای مشاوره ژنتیک سرطان است