خود انتقادی در کودکان

همه ما از سنین پایین یاد می گیریم که به تجزیه و تحلیل خود بپردازیم. ما اطلاعاتی را از افراد دنیای اطرافمان دریافت می کنیم و یاد می گیریم که چگونه فعالیت کنیم و یا نسبت به خود شناخت پیدا می کنیم. دیویا کانان، یک روانشناس بالینی و استادیار و روانپزشک می گوید: شکل سالم انتقاد از خود شامل ارزیابی رفتار کودک توسط خود کودک می باشد، به عنوان مثال طبق راهنمایی هایی که از معلمین و والدین دریافت می کند، کارهایی که نباید انجام دهد.

انتقاد سازنده از خود می تواند به رشد مناسب کمک کرده و به علاوه در حفظ روابط نیز موثر خواهد بود. اما انتقاد شدید از خود، که اغلب در تربیت فرد ریشه دارد، از لحاظ روانی ممکن است ویرانگر باشد – در برخی موارد حتی از لحاظ جسمی.

روانشناس و محقق، گولان شاهار، در این زمینه می گوید: “انتقاد از خود تمایل به تنظیم نوعی استانداردهای غیر واقع بینانه و بالا برای خود می باشد که در صورت برآورده نشدن این استانداردها فرد برای خود تنبیه اتخاذ می کند. این تمایل منفی درونی ممکن است عواقب شدیدی در پی داشته باشد.”

تحقیقات نشان داده اند که انتقاد از خود منجر به انواع آسیب های روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن و بروز علائم اختلال دو قطبی می شود. این مسائل باعث بروز علائم روان تنی خواهند شد که به موجب آن چالش های روانی در مشکلات جسمی آشکار می شود، مشکلاتی مانند خستگی مزمن و درد.

کودکان و نوجوانان نیاز دارند بدانند که درست می گویند.

بذر انتقاد کمی زود کاشته شده است.

شاهار می گوید: این امر به دو دلیل بروز می کند، روابط خانوادگی خشن، انتقادی و تنبیهی یا ژنتیک بسیار آسیب پذیر که فرد تمایل دارد درونی نگاه کرده و به دنبال معایب باشد.” وی اضافه کرد که ترکیب عوامل نامبرده نیز ممکن است باعث بروز این مشکل شود. یکی دیگر از محققان در این زمینه می گوید که منشا اولیه بروز این مشکل والدین انتقادی هستند. والدینی که مدام انتقاد می کنند و یا انتظارات غیر معقول از فرزندان خود دارند.

وقایع ناخوشایند دوران کودکی، مانند سوء استفاده جنسی، جسمی و عاطفی باعث می شود کودک احساس شرمندگی زیادی داشته باشد. شرمندگی هسته اصلی انتقاد از خود محسوب می شود.

شاهار معتقد است والدین نسبت به تنبیه و توهین به فرزند خود باید خیلی محتاطانه عمل کنند، زیرا کودکان می توانند آنها را درونی کنند. او می گوید: “آموزش کودکان و حتی تحریم رفتار بد ضروری است، اما این مسائل هرگز نباید به شکل حمله به کودک در آید.” یکی دیگر از محققان تاثیرات انتقاد را در سنین نوجوانی و بزرگسالی مورد بررسی قرار داده و می گوید: فرد به نحوی که قبلا مورد انتقاد و حمله قرار گرفته است، شروع به انتقاد از خود می کند.

چرخه را با دلسوزی برای خود بشکنید.

شاهار می گوید: آنچه جالب است این است که زمانی که انتقاد از خود آغاز می شود، مانند یک ویروس عفونی تمام وجود فرد را در بر می گیرد. کودکانی که از خود انتقاد می کنند، والدین خود را انتقادی تر نسبت به خود می بینند و روابطشان با خواهر و برادر، دوستان و معلم ها نیز بر مبنای انتقاد است.

روانشناسان معتقدند این امر موانعی برای کودکان ایجاد می کند، حتی زمانی که والدین تصور می کنند در حال کمک به فرزند خود هستند. افرادی که دچار انتقاد از خود هستند، ترس این را دارند که دیگران نیز از آنها انتقاد کرده و آنها را طرد کنند. آنها از دیگران فاصله می گیرند و از شرکت کردن در فعالیت های لذت بخش خودداری می کنند. نتیجه نهایی اختلالات عاطفی در درجه اول افسردگی و اضطراب است. در نوجوانی و جوانی این مسائل باعث بروز آشفتگی خواهد شد.

درمان مشکلات روانی با این واقعیت پیچیده می شود که بسیاری از افراد خود انتقادی خود را به خاطر چالش های روانی سرزنش می کنند و با درمان نکردن مشکل خود را تنبیه خواهند کرد. اما با استفاده از یک تلنگر و یک راه مثبت تر به سمت جلو می توان با این حس شرمندگی مبارزه کرد. درمان به والدین نیز می تواند کمک کند تا چرخه را بشکنند و به رفتار خشونت آمیز با کودک خود ادامه ندهند.

شاهار در این زمینه جوانان و نوجوانان را آموزش می دهد. وی می گوید ابتدا باید افراد را نسبت به شناسایی منتقد درونی خود آگاه کرد و صدایی که مهم نیست. او به بیماران خود آموزش داد که پایه رفتار خود را بر مبنای صداهای مثبت قرار دهند و نه صداهایی منفی یا انتقاد کننده. این کار با استفاده از تکنیک های فردی، شناختی، رفتاری و روان درمانی قابل انجام است.

برخی روانشناسان نیز معتقدند که درمان روانکاوی که به کنکاش تجربیات دوران کودکی می پردازد، به درک علت بروز خود انتقادی کمک می کند. به علاوه تمرکز و دلسوزی برای خود و تمرکز بر روی وقایع ناراحت کننده نیز موثر خواهند بود.

نگارنده: سمیه محمدی

• مریم عبداللهی
• روانشناس و نوروتراپیست

گروه پزشکان جایروس