تاثیر بهوشیاری (ذهن آگاهی – Mindfulness) بر روی دردهای مزمن

برآورد شده که از هر 20 نفر، 15 نفر دردهای مزمن را تجربه می کنند. درد مزمن دردی است که بیشتر از شش ماه طول می کشد و می تواند بر روی زندگی فرد نیز تاثیر بگذارد. یکی متداول ترین علل دردها آرتروز می باشد که دیسک وخیم، آسیب های تروماتیک، روماتیسم و میگرن نیز شامل می شوند. وجود درد باعث می شود که افراد فعالیت های روزانه ی خود را کم کنند، فعالیت هایی مانند کار و وظایف اجتماعی و خانه و خود را به خاطر وجود درد محدود می کنند.

درد مزمن توسط دیگران درک نمی شود و بر روی روابط و تعاملات اجتماعی تاثیر می گذارد، به عنوان مثال دچار انزوای اجتماعی می شوند و نیاز به کمک خواهند داشت. به همراه این کمبودهای فیزیکی و روانی، دچار مشکلات احساسی مانند ناامیدی، عصبانیت، اضطراب و بی حوصلگی  نیز می شوند. سطح کلی از کارافتادگی ناشی از دردهای مزمن به وسیله ی متغیرهای روان شناختی متغیر می باشند.

یک تعریف رایج از تمرکز حواس، به این صورت است: یک آگاهی خاص که شامل توجه کردن به تمرکز به زمان حال می شود. برخی دیگر تمرکز را در اصطلاح روانشناسی، به عنوان یک خروجی (به عنوان مثال اگاهی کامل) یا یک فرایند (به عنوان مثال عمل فکر) تعریف می کنند. آگاهی کامل به عنوان یک حضور پایا یا یک آگاهی که در آزادی ذهن، تعریف می شود. عمل فکر به عنوان یک تمرین سیستماتیک تعریف می شود که به عمد و  یک روش بازو کنجکاوانه می باشد که شامل شناخت و شکل دادن به ذهن است. شاپیرو و کارلسون یک تعریف جامع ارائه می دهند که در برگیرنده ی هر دوی اینها می باشد: ” آگاهی که از طریق توجه به عمد به هرآنچه در همان زمان در اطراف ما اتفاق می افتد، حاصل می شود.”

تمرکز حواس یک فرایند دقیق است که در تنظیمات درمانی برای ارتباط و تمرین به چالش کشانده می شود. این فرایند به روشی متفاوت از درمان رفتار شناسی کلاسیک عمل می کند که در این روش کلاسیک، هدف تغییر رفتار به وسیله ی تشخیص، آزمایش حقیقت و تغییر ناهنجاری ها و باورهای ناکارآمد می باشد. به جای در نظر گرفتن شناخت ها به عنوان ناهنجاری یا ناکارآمدی، مدل های پذیرفته شده، یک روش انتخابی برای پاسخ دادن ارائه می دهند که بر روی مشکلات رفتاری وروانی کناره گیری تمرکز می کند.

لغت پذیرش در واقع به معنای دریافت و گرفتن آنچه پیشنهاد می شود، است. هایس و همکاران وی این لغت را به این شکل تعبیر می کنند: ” رها کردن برنامه های تغییر ناکارآمد و یک فرایند فعال از احساسات، احساسات به عنوان احساسات، افکار به عنوان افکار، به یاد آوردن خاطرات به عنوان خاطرات و غیره.” این چشم انداز، روش جدیدی در ارتباط با افکار و حساسات ناراحت کننده است، طوری که این افکار و احساسات هم طبیعی در نظر گرفته می شوند. در روشی مشابه، بیماران را تشویق به درگیر شدن با فعالیت های ارزشی می کنند که قبلا منع می شدند. مهم است که بدانیم یک تمرکز بر روی استراتژی هایی که اجتناب را از طریق افزایش پذیرش، کاهش می دهند، برای افراد دچار دردهای مزمن مفید هستند. شواهدی از مزایای تمرکز حواس و پذیرش وجود دارند که از منابع مختلف به دست آمده اند.

 به عنوان مثال اسکوتز، ریس و پریس یک مطالعه ی مقطعی از 104 بیمار مبتلا به دردهای مزمن در یک کلینیک انجام دادند، با این دیدگاه که چگونه تمرکز حواس با درد، ترس، اجتناب و ناتوانی در ارتباط است. آنها دریافتند که سطوح پایین تر تمرکز حواس به میزان قابل توجهی شدت درد، اثرات منفی، ترس مرتبط به درد، هوشیاری بالای مربوط به درد و ناتوانی عملکرد را پیش بینی می کند، که 17 تا 41 درصد اختلاف بین آنها وجود داشت. نتایج همچنین نشان می دهند که تمرکز حواس منحصرا فاجعه ی مربوط به درد را پیش بینی می کند و رابطه ی بین شدت درد و فاجعه را تعدیل می کند. بانیان این مسئله معتقدند که میزان درگیر شدن یک شخص در افکار منفی و فاجعه بار در ارتباط با درد خود، ممکن است به توانایی آنها در میزان تمرکز بستگی داشته باشد.

مطالعات انجام شده یک ارتباط علیتی بین تمرکز حواس قوی تر و تجربه ی درد مزمن و ناتوانی را نشان می دهد که در سال 1985 توسط جان کابات زین منتشر شد. او برنامه ی تازه منتشر شده ی خود را در مورد 90 بیمار دارای درد مزمن منتشر کرد. از لحاظ آماری، کاهش قابل توجهی در شدت درد، تصویر منفی از بدن، تداخل درد، اختلال خلقی و اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی، مشاهده شد.

استفاده از مواد مخدر ناشی از درد کاهش یافته و حس اعتماد به نفس افزایش یافت. یک گروه از بیماران با این دردها، پس از درمان های سنتی بهبود خاصی را نشان ندادند. طی 15 ماه بررسی، پیشرفت در همه ی امور، به جز شدت درد، حاصل شد. پس از آن بررسی ها تاثیر بالقوه ی برنامه های تمرکز حواس را، برای بهبود سلامت روانی و جسمانی در هر دو مطالعه ی کنترل شده و کنترل نشده، تایید کرد. به طور مشابه، در مطالعات نتیجه ی درمان براساس روش های پذیرش، با بهبود عملکرد روانی و فیزیکی و کاهش استفاده از بهداشت، در ارتباط هستند.

در حالیکه این یافته ها اشاره به ارزش مداخله های روانشناختی برای درد مزمن دارند، دستیابی به برنامه های موثر مدیریت درد معمولا، به خاطر کمبود خدمات، محدود هستند. موانع دیگر این درمان ها عبارتند از علائمی که حرکت را محدود می کنند، فاصله از کلینیک، مشکلات حمل و نقل و هزینه ها. در پاسخ به اینگونه موانع در مقابل خدمات، مداخلات مبتنی بر اینترنت به عنوان یک راه حل در نظر گرفته شده اند. تقاضای عموم برای دسترسی به منابع آنلاین سلامتی رو به افزایش است .

بسیاری از مداخلات موثر موجود را می توان برای استفاده بر روی اینترنت قرار داد. به هرحال نمی توان یک آموزش کنترل شده ی تصادفی از یک برنامه ی تمرکز حواس برای دردهای مزمن، در مقایسه با دیگر درمان های روانشناختی، بر روی اینترنت یافت. اخیرا در یک بررسی انجام شده، اثر بخشی و احتمال یک نسخه ی کامپیوتری را و یک ورژن اصلاح شده از برنامه ی موجود مبتنی بر تمرکز حواس را ارزیابی کردی که “تمرکز حواس در عمل” (MIA) نامیده می شود و آن را با یک درمان مقایسه ای فعال ، مقایسه کردیم.

درحالیکه برنامه های آموزشی آنلاین یا از راه دورّ برای درد، اندازه های موثر کم یا متوسط را ایجاد کرده اند، مداخلات تمرکز حواس مقادیر بزرگتری را برای نتایج اولیه ارائه می دهند. بنابراین به این نتیجه می رسیم که برنامه ی تمرکز حواس در رده ی بالاتری از برنامه ی آموزشی برای نتایج اولیه ی درد و همچنین برای نتایج دیگر، شامل بیان درد، فاجعه ی آن و قبول درد و بیان تمرکز حواس ارائه می شود.

با استفاده از برنامه ای برای دیدگاه درمانی ITT، 124 شرکت کننده ی بزرگسال که دردی را در یک دوره ی حداقل 6 ماهه تجربه کرده بودند که  ارتباطی به سرطان نداشت، به طور تصادفی به درمان شناسی ذهن محور یا برنامه های مدیریتی روان شناختی درد اختصاص داده شدند. هفته به هفته نیز تمام جزئیات هر دو برنامه ارائه می شوند.

ما داده هایی را در ارتباط با ساختار فیزیکی، آزارهای روانشناسی، شدت درد، میزان رضایت و بهبود فرد از نوع درمان، تفکر فاجعه بار و میزان توسل به برنامه ی درمانی جمع آوری کردیم. تمام این داده ها قبل و بعد از مداخله و شروع برنامه ی شش ماهه جمع آوری شدند. تاثیرات مداخلات با مدلسازی چند سطحی ارزیابی می شدند و یافته های بسیار جالبی را به دست آوردیم.

شرکت کننده ها در هر دو برنامه ی MIA و PM تغییرات برابر و پیشرفت هایی واضحی را در میران مداخله ی درد، پذیرش درد، و فجعه ی درد قبل و بعد از درمان نشان دادند و تمام این بهبودها در طول ماه حاصل شدند. پس از درمان متوسط شدت درد نیز برای هر دو گروه کاهش یافت و شرکت کننده ها گزارشاتی حاکی از بهبود ارائه می دادند که تمام این ها در نوع درمانی MIA ملموس تر از نوع PM بود. و علاوه براینکه شرکت کننده های گروه MIA میزان کاهش بیشتری از درد را گزارش دادند، همچنین افزایش توانایی مدیریت احساسات، استرس و لذت از رویدادهای خوب نیز در این گروه مشاهده می شد. توانایی مدیریت احساسات و رویدادهای تنش زا در طول جریان این برنامه اتفاق افتادند.

نتایج تحقیق ما نشان می دهد که برنامه ی کامپیوتری شده ی ذهن محور، در مقایسه با یک برنامه ی کامپیوتری شده ی براساس روانشناسی، رضایت و توانایی بیشتری برای مدیریت احساسات با خود به همراه داشت. به هرحال توسعه ی مداخلات آنلاین هنوز هنوز به همان حال باقیست. گرچه به نظر می رسد که مداخلات آنلاین سعی در انجام درمان هایی دارند که به طور گسترده ای در دسترس عموم باشند، اشتیاق هم باید به وسیله ی سوالات زیادی در ارتباط با تاثیر کامل روش ها، سنجیده شود.

به هرحال تفاوت های مشخصی بین درمان های آنلاین وجود دارد که ممکن است کمی مشکل آفرین باشد. 30 درصد از افرادی که به شرکت در تحقیق ما دعوت شدند، علاقه به شرکت در هر دو برنامه ی درمانی را از خود نشان دادند، 52 درصد دوره را کامل کردند و 40 درصد داده های جریان را بعدها ارائه دادند. میزان تکمیل شدن در بررسی اخیر پایین بود اما مشابه برخی بررسی های منتشر شده ی آنلاین دیگر بود. به هرحال سطح پایین تکمیل شدن این بررسی سوالاتی را در مورد امکان این درمان و چگونگی مداخله داوطلبان به وجود می آورد. مطالعات مربوطه که شامل تبادلات درمانی رو در رو می باشد، شرکت کنندگان بیشتری دارد و در نتیجه شرکت کنندگان تمایل بیشتری برای تکمیل دوره ی درمان دارند. به علاوه بررسی ما دارای نقاط قوتی می باشد.

تحقیقات قبلی تعهدات زمانی و مسافرت را به عنوان موانعی برای حضور در برنامه های گروه مطرح کرده اند. تحقیقات حال حاضر شامل شرکت کنندگانی از سه قاره می باشد و فرمت برنامه، به شرکت کنندگان امکان دسترسی به محتویات برنامه را برای مطالعه ی برنامه ی خود، فراهم می کند. بنابراین انعطاف پذیری برنامه های آنلاین و هزینه ی آنها در زمان بندی درمان نشان می دهد که چنین برنامه هایی حتی با وجود نرخ جذب و تکمیل پایین تر، نسبت به برنامه های سنتی از ارزش بالاتری برخوردار هستند.

نگارنده: سمیه محمدی

کلینیک فوق تخصصی مغز و اعصاب و روان آلومینا