کودک و رشد گفتار و زبان ( بخش اول)

کودکان درچه سنی باید « بابا» و «مامان» بگویند؟، کی باید اسم اشیا را یاد بگیرند؟ و چه وقت جمله بسازند؟، این ها سوالات رایجی هستند که اکثر والدین می پرسند. اطلاعات در زمینه به دو بخش تقسیم شده اند؛ در بخش اول رشد گفتار و زبان کودک و در بخش دوم به تاخیر در رشد گفتار و زبان و علت های آن پرداخته می شود.

پسر شما 2 ساله شده و هنوز نمی تواند حرف بزند. فقط 2 تا 3 کلمه بلد است و بس! پیش خودتان که او را با همسن و سال های خودش مقایسه می کنید، فکر می کنید که کمی از آن ها عقب تر است، و یا به خاطر می آورید که خواهرش که توی این سن بود، کامل جمله بندی می کرد و حرف می زد، با وجود همه این چیزها، به امید اینکه نباید نگران بود و او هم حرف زدنش درست می شود، رفتن پیش متخصص را عقب می اندازید، پیش خودتان می گویید بعضی بچه ها زود راه می افتند، بعضی ها هم زود حرف می زنند، بچه ما هم سالم است و جای نگرانی نیست.

این داستان بسیار شایعی است که برای اغلب پدر و مادرهایی که بچه هایشان خوب حرف نمی زنند پیش می آید و به جز در مواردی که پدر و مادر متوجه کندی رشد بچه در بقیه زمینه ها هم بشوند، اغلب خیلی دیر به فکر درمان می افتند. این موضوع که در تکلم و یادگیری زبان، چه چیزهایی طبیعی و چه چیزهایی غیرطبیعی هستند، به پدر و مادر ها کمک خواهد کرد که متوجه شوند روند تکامل کودکشان خوب است یا نه و چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنند.

قبل از 12 ماهگی

برای بچه های این سن، مهم ترین مسئله ای که باید مورد توجه قرار گیرد، استفاده از صدا برای برقراری ارتباط با محیط اطراف است. صدا در آوردن و قان و قون کردن، شروع این ماجرا است.

هرچه بچه بزرگتر می شود یعنی در حدود سن 9 ماهگی ، شروع به بیان اصوات تکراری می کند و می تواند کلماتی مثل «ماما» را ادا کند. البته ممکن است در این سن کودک این کلمات را به صورت بدون معنی تکرار کند. در این سن کودک نسبت به صدا، عکس العمل نشان می دهد. بچه هایی که با دقت و توجه اطراف شان را نگاه می کنند ولی نسبت به صدا عکس العمل نشان نمی دهند، باید از نظر مشکلات شنوایی بررسی شوند.

12 ماهگی

در صداهایی که بچه های این سن تولید می کنند، اصوات مختلفی شنیده می شود و علاوه بر آن، کودک باید بتواند، حداقل 1 تا 2 کلمه را به طور صحیح ادا کند. در اغلب موارد بچه ها بیان « نام اشیا» را زودتر یاد می گیرند مثل توپ. در این سن کودک باید صحبت اطرافیان را متوجه شود و دستورهای یک مرحله ای مثل « عروسک را به من بده»، «بشین» ، « بیا» را اجرا می کنند.

18 ماهگی

در این سن کودکان به طور معمول سعی می کنند کلمات آخر جمله را تکرار کنند و یا درصدد تقلید آهنگ صدای افراد بر می آیند. آن ها از این که برایشان شعر و ترانه های ساده و کودکانه بخوانید، لذت می برند و سعی می کنند با شما بخوانند و تکرار کنند. هنگامی که کودک خواهان چیزی باشد، با اشاره دست و یا گفتن یک کلمه منظور خود را می فهماند. از دستورها و خواسته های ساده شما اطاعت می کند، برای مثال اگر از او بپرسید: کفشات کو؟ با انگشت به ان اشاره می کند و یا بلند می شود و می رود وآن را می آورد. یا اگر از او بخواهید که در را ببندد، او با رفتن و بستن در خواسته شما را انجام می دهد. مفهوم نکن و دست نزن را به خوبی می فهمد. می تواند با انگشت، به چشم، دست ، بینی، عروسک و … اشاره کند.

توجه : اگر کودک تا هجده ماهگی نتواند حداقل 5 کلمه بگوید، نیاز به مشاوره ی گفتاردرمانی دارد.

2 سالگی

یک کودک دو ساله قادر است 50 واژه یا بیشتر را به وضوح بیان کند. این واژگان اغلب کلمه هایی هستند که برای کودک مهم می باشند. مثل افعال رایج (بده، بیا) یا افراد نزدیک (بابا و مامان) و … . او می تواند جمله های دو کلمه ای و یا حتی چند کلمه­ای بسازد و از طریق گوش دادن به حرف های اطرافیان خود درصدد ایجاد ارتباط با آن ها بر می آید. به طور معمول هنگام بازی با خودش حرف می زند، هر چند که از نظر دیگران کلام او غیر قابل فهم باشد. گاهی کلماتی که او را به وجد می آورد تکرار می کند.

کودکان همچنین ممکن است جمله های یک کلمه های و یا دو کلمه ای خود را با حرکت و یا آهنگ صدایشان همراه کنند تا بتوانند فکر و منظورشان را به دیگران بفهمانند. کودک مدام از والدین و مربیان خود اسم افراد و اشیا را می پرسد. اگر برای او شعرهای کودکانه خوانده شود، بی نهایت لذت می برد و درصدد هم صدایی با آن برمی آید.

او می تواند اعضا بدن خود را مثل مو، دست، پا، بینی، چشم، دهان و… را بشناسد و حتی نشان دهد. نام بیشتر وسایل خانگی را می داند و حتی آن ها را از روی عکس می شناسد. خواسته های ساده شما را مثل “برو، ببین پستچی چی اورده است؟” را می فهمد و اجرا می کند. مفاهیم ساده روزمره را به خوبی آموخته و هنگام بازی با همسالان و یا عروسک هایش آن ها را با خود تمرین و تکرار می کند.

5/2 سالگی

کودک در این سن حدود 200 واژه یا بیشتر را به وضوح بیان می کند، اما صحبت کردن او نشان می دهد که در جمله سازی و عبارت پردازی دارای اشکالات زیادی است. نام و نام خانوادگی خود را می داند. هنگام بازی با صدای بلند و قابل فهم با خود حرف می زند و ماجراهای روزانه را تعریف می کند. صحبت های اطرافیان را تکرار می کند. پیوسته درباره همه چیز می پرسد و اغلب جمله های او با این چیه؟ و یا این کیه؟ آغاز می شود.

اکنون به کار گیری ضمیرهای من و تو اشتباه نمی کند. نوک زبانی صحبت کردن قدری در این سن رواج دارد. اکنون او قادر است چند بیت شعرهای کودکانه را از حفظ بخواند. از این که برای او کتاب های داستانی تصویر دار بخوانید خیلی لذت می برد. عروسک هایی که دارای خانه و وسایل کوچک هستند، در همانندسازی با بزرگسالان به او کمک می کند. این امر سبب می شود در ارتباط با اطرافیان خود هوشمندانه تر عمل کند.

توجه: اگر کودک 5/2 ساله نتواند حداقل 50 واژه را به زبان بیاورد، یا با دو کلمه ساده، جمله ای کوتاه بسازد (مثل اب بده) نیاز به ارزیابی و مشاوره گفتاردرمانی دارد.

3 سالگی

کودک در این سن به طور واضح با زیر و بم کردن صدا حرف می زند. می تواند کلمات بلند و معنی داری را بگوید، اما هنوز در بیان درست و ترکیب بندی جمله ها اشکال دارد. نام و نام خانوادگی، جنسیت و در برخی موارد، سن خود را می داند و ضمیرهای شخصی و حروف اضافه را به درستی به کار می برد، حتی قادر است اغلب حروف اضافه را نیز در جای مناسب خود استفاده کند. او هنوز هنگام بازی با خودش- به طور یک طرفه- حرف می زند.

اغلب کودکان 3 ساله شروع به گفتن جمله های ساده چهار کلمه ایی می کنند و می توانند حروف اضافه و ربط را هم در جمله های خود به کار برند. مثل، “من مامان را صدا زدم و او آمد”. لازم به یاداوری است که این گونه حرف زدن موجب کسب اعتماد به نفس او حین صحبت کردن با دیگران می گردد. در این کودک در مکالمه های ساده شرکت می کند و می تواند کارها و فعالیت های روزمره خود را بازگو کند.

او حتی می تواند تجربه های خود را نیز تا حدی به خاطر آورد و آن ها را تعریف کند در این سن کودک دائم در حال پرسیدن است. جمله های او اغلب با چرا؟، کجا؟ و کی؟ آغاز می شود. او مشتاقانه به داستان ها و ماجراهای مربوط به خودش گوش می دهد و از شنیدن مکرر آن خسته نمی شود. اکنون او می تواند چند بیت شعر کودکانه را از حفظ بارها بخواند و تکرار کند. از دیدن تلویزیون و به ویژه برنامه های مخصوص کودکان لذت می برد و سرگرم می شود.

در این سن دامنه لغات کودک بسیار افزایش می یابد و دیگر قابل شمردن نیست، کودک می تواند به راحتی چند کلمه را با هم ترکیب کند و جمله بسازد. افراد غریبه می توانند در حدود 4/3 صحبت های کودک را متوجه شوند. در این سن قدرت فهم و درک مطلب کودک افزایش قابل توجهی پیدا می کند و به طور مثال کودک به راحتی مفهوم دو جمله « توپ را روی میز بگذار» و یا « توپ را زیر تخت بگذار » را می فهمد. در این سن کم کم شناخت رنگ ها آغاز می شود و کودک مفاهیم بزرگ و کوچک را هم یاد می گیرد و فرق توپ بزرگ و کوچک را می فهمد.

[divider]

 الهام معصومی

گفتار درمانگر و متخصص درمان اختلالات یادگیری و گفتاری در کودکان و بزرگسالان

دپارتمان گفتار درمانی و اختلالات یادگیری کلینیک آلومینا

کلینیک آلومینا مرکز فوق تخصصی درمان اختلالات مغز و اعصاب و روان در ایران است.

تماس با ما