راههای افزایش قدرت تفکر کودکان

بیش‌تر وقت‌ها، خلاقیت شگفت انگیزی در نقاشی‌های کودکان، بازی‌های نمایشی و زبان اختراعی آن‌ها می‌بینیم.

کودکان، تخلیلشان را در سخن گفتن خود به نمایش می‌گذارند.

ما به عنوان آموزشگران آن‌ها وظیفه مهمی در تحکیم توانایی شان در هنر، ارائه‌ی نمایش و پاسخ‌های خلاق آنها به مشکلات داریم.

بیش‌تر وقت‌ها، اولویت‌های ما تندرست و سالم و ایمن نگه داشتن کودکان، آموزش مهارت‌های علمی همچون شناخت رنگ و فرم، آموزش رفتارهای اجتماعی، مهارت‌های ریاضی و خواندن و نوشتن، هستند.

ما با اختصاص همه‌ی وقت خود به این حوزه‌ها، مهلت کم‌تری برای تفکر درباره‌ی اهمیت پرداختن به توانایی‌های خلاقانه کودکان داریم، در حالیکه نیروی خلاقیت، علاقه‌ی اطفال را به آموختن افزایش میدهد و پیشرفت ذهنی آن‌ها را تحکیم میکند.

خلاقیت چیست؟

چنانچه از ۵ آموزشگر بخواهید که خلاقیت را تعریف کنند، شاید ۵ جواب گوناگون خواهید گرفت:
یک تعریف خلاقیت، بر فرآیند تفکر واگرا متمرکز است، که شامل موردهای زیر است:

• کنار گذاشتن ایده‌های کهنه
• ایجاد ارتباط‌های تازه
• گسترش مرزهای دانش
• پرداختن به ایده‌های جالب

وقتی به تربیت تفکر واگرا می‌پردازیم، به تشکیل انگیزه و علاقه در اطفال برای فراگیری عمیق‌تر کمک می‌کنیم.

ترغیب کودکان به ارائه‌ی ایده‌های نو، توانایی‌های تفکر خلاق را در آنها تربیت می‌دهد.

وقتیکه کودکان می‌آموزند با نادانسته‌های شان برخورد درستی داشته باشند، در حال تربیت توانایی تفکر پیچیده‌ی خود هستند.

کودکان نیاز به یاری دارند تا بیاموزند که هر چیزی تنها امکان موجود نیست، ولی پذیرفتنی است، تا بتوانند ایده‌ها و نظرهای مخالف و ناهمساز را بطور هم زمان در ذهن شان داشته باشند.

به آنها اجازه بدهید با ایده هایی که شاید نادانسته یا غیر منطقی باشند، بازی کنند.

شما می‌توانید به کودکان یاری دهید. که بفهمند:

• بعضی عواطف شان، همچون عواطف دیگر مردم هستند و برخی متفاوت با آنها
• یک دوست احتمال دارد بخواهد با شما بازی مشابهی بکند ولی همواره چنین نیست.
• شما میتوانید بعضی کارها را حالا و بعضی را پس انجام دهید.
• یک ایده امکان دارد در یک موقعیت خوب باشد و در موقعیت دیگر نامطلوب (آواز خواندن تفریح است، ولی نه در وقت استراحت مردم)

پیامدها و گزینه‌های گوناگونی برای فعالیت‌ها وجود دارند.

اینگونه تفکر، توانایی‌های استدلالی را برجسته میکند و راه حل‌های خلاقانه‌ی اطفال را برای مخالفت و مقابله بر می‌انگیزاند.

یاد دادن خلاقانه
برای ارتقای خلاقیت کودکان نکته‌های زیر را در نگاه داشته باشید:

• یک شیوه اساسی و مهم برای اینکه کودکان به ارزش خود پی ببرند، ارتباط متقابل با شماست.
• در ارائه‌ی توصیف‌های مثبت از ایده‌ها و امورات کودکان، دست و دلباز باشید.
• بر هر کودک و رقابت او با قصد تربیت فردیت و اعتماد و خلاقیت او متمرکز شوید.
• نشست‌های گروهی برای ارائه‌ی ایده‌های کودکان علی الخصوص در حوزه‌های حل مسئله برگزار کنید.

پرسش‌های باز
پرسش‌های باز یا سقراطی، راهکاری مناسب برای جاری ساختن جوهر خلاقیت در اطفال است.

این پرسش¬ها به آنها کمک میکنند تا از زمان و مکان فاصله بگیرند.

گزینه‌ها، مقایسه‌ها، ایده‌های نو، ساختار بندی و پاسخ‌های بی همتا به این پرسش‌ها، همه، اجزای اساسی و مهم در تفکر خلاق هستند.

در این قسمت چند پرسش باز برای الهام بخشیدن به خلاقیت کودکان ارائه شده است:

• چنانچه همواره شنبه‌ها باران ببارد، چه اتفاقی می‌افتد؟
• چه می‌شد چنانچه خودرو‌ها هرگز کهنه نمی‌شدند؟
• چنانچه یک موش ببینید که در حیاط خلوت، گل‌های مورد علاقه‌ی مادرتان را می‌جود، چکار می‌کنید؟
• چرا ما با موهای مرتب و شانه شده از خواب بیدار نمی‌شویم؟
• چه اتفاقی می‌افتد چنانچه یک گاو، یک زنبور و یک شبدر با هم یک جا باشند؟
• چه می‌شد چنانچه گربه‌ها پارس می‌کردند؟
• چنانچه همه‌ی کفش‌های جهان یک مقدار بودند، چه می‌شد؟

پرسش هایی را بیاد بیاورید که شاید برای یک کودک سخت باشد و تجربه‌ی مرتبط اندکی در زمینه‌ی آن داشته باشد.

برای نمونه، در جهان حقیقی، برخی از کودکان شهری هرگز گاو و شبدر ندیده اند.

اطمینان حاصل کنید که پرسش‌های تان با دانش تجربی کنونی کودکان همخوانی دارند.

چنانچه امکان دارد، آنها را به یک کشتزار ببرید، به آنها فیلمی نشان بدهید یا کارشناسانی را دعوت کنید که برای بالا بردن زمینه‌ی تجربی کودکان از مکان‌های متفاوت به کلاس آن‌ها بیایند.

چنانچه شیوه‌های برانگیختن خلاقیت اطفال را در برنامه‌های آموزشی آن‌ها بگنجانید جالب خواهد بود.

وقتی کودکان گرفتار هنر، بازی خلاقانه، یا موزیک و فعالیت‌های حرکتی می‌شوند، تفکر سنجیده و برنامه ریزی، می‌تواند به آنها یاری رساند که در توانایی‌های تفکر خلاق تواناتر شوند.

رسیدن به درک عمیق‌تر از راه هنر
نقاشی انگشتی و با سه پایه و در حال گوش کردن به قطعه‌ای موزیک کلاسیک، طراحی، کار با سفال، کار چاپ، بازی با نشاسته با انگشت‌ها، تنها نمونه‌های اندکی از فعالیت‌های هنری هستند که خلاقیت را تحکیم میکنند و هم اکنون در بخش زیادی کلاس‌های کودکان به آنها می‌پردازند.

مشاهده‌ی دقیق، کشف‌های خلاق را آشکار میکند.

برای نمونه یک آموزشگر امکان دارد یک قلم موی بزرگ نقاشی و یک فنجان رنگ آبی را به یک کودک پیش دبستانی بدهد.

او محتمل است به هر قطعه‌ی آبی که روی کاغذش هست توجه کند.

امکان دارد در یک شادی رویایی، قلم مویش را به رنگ آبی روی کاغذش آغشته کند و با چشمان شگفت زده، نوار اولیه‌ی آبی را که در رنگ غرق میشود، نگاه کند و قطره‌های بزرگی را که از رنگ آبی که آرام از کاغذ پایین می‌خزد، دنبال میکند، او از خلق سایه‌ی آبی بیش‌تر حیرت میکند.

در این مشاهده، آموزشگر می‌تواند کشف اطفال را وقتیکه لایه‌های بیش‌تر، تغییرات تراکم رنگ و میزان بیش‌تری شره (ریزش) رنگ ایجاد می‌نمایند، تحسین کند.

حساسیت شما به قدرت کشف کودکان، اشتیاق آنهارا برمی انگیزد و زمینه‌های خلاقیت را آماده می‌کند.

حرکت‌های جادویی
بعضی کودکان احتیاج دارند. بیش‌تر به حرکت‌های شوق انگیز بپردازند.

این کودکان پسندیده‌تر است به جنبش و رقص ترغیب شوند.

در صورت امکان، اطفال را به ۲ دسته بخش کنید، یک دسته با دست زدن یا سازهای موزیک ریتمیک، موزیک بنوازند یا پاهای شان را بر زمین بکوبند.

از دسته دوم بخواهید با دقت به ریتم‌های دسته دیگر گوش بدهند و با موزیک و شیوه‌های خلاقانه برقصند. در این فعالیت کودکان می‌آموزند که موضوع‌ها را بوسیله استفاده از بدن‌های شان در فضا نمایش بدهند.

آن‌ها عاشق این هستند که سعی کنند مانند یک خرگوش بجهند.

کودکان بزرگ‌تر شاید از حرکت کردن مانند لاک پشت یا یک اژدهای پرنده یا فیل لذت ببرند.

از آنها بپرسید چگونه از تن شان به منظور نمایش دادن احساسات و عواطف خود، همچون هیجان، لذت و خشم سود می‌گیرند.

تفکر خلاق در بخش زیادی از بازی‌های گروهی گنجانده شده است، مانند بازی «مار بزرگ»

در این بازی، کودکان روی شکم‌های شان می‌خوابند و قوزک پای نفر جلویی را می‌گیرند تا شکل یک مار دو نفره را ایجاد نمایند..

مار روی شکمش می‌خزد و بازی پیش می‌رود تا یک مار چهار نفره ساخته شود و همینطور استمرار پیدا میکند.

کودکان ناچارند ادای مار در حال خزیدن ر ادر بیاورند که چگونه روی یک کوه می‌خزد یا بدون اینکه هیچ قسمتش جدا بشود، به پشت بر می‌گردد.

بازی‌های «تنها تصور کن»
بازی‌های «تصور کن» به اطفال اجازه میدهند که با تخیل خود به پرواز در بیایند.

ضرورت این بازی‌ها، بازیابی اطلاعات از حافظه است تا ایده‌ها را همراه هم بسنجند و ارتباط هایی میان بخش‌های اطلاعاتی جداگانه بر قرار کنند.

در وقت استراحت، باید به اطفال اجازه بدهید که سناریوهای مختلف خیالی را به تصویر بکشند، همچون پرنده‌ای که میان سقف‌ها راه می‌رود بدنبال چیست؟ چگونه اطفال در رختخواب خودشان از بالاترین نقطه‌ی سقف به پرواز در می‌آیند؟ ضمنا میتوانید از کودکان بخواهید که ادا در بیاورند: به آنها بیان کنید شما میتوانید جانوری باشید که دوست دارید. چه جانوری را گزینش و انتخاب می‌کنید؟ چه کارهایی بجای آن جانور در طی روز انجام می‌دهید؟
بعضی از بازی‌های خلاق به اطفال کمک میکنند که بیش‌تر در باره‌ی خودشان بیاموزند و اولویت‌ها و واکنش‌های خودشان را تشخیص دهند. در این بازی می‌توانید بپرسید:
فرض کنید به شما سه شیء داده شده (سه شیء را نام ببرید) چنانچه قرار باشد یکی را برگردانید، کدام یکی از آنها را پس می‌دهید؟ چرا؟ با آن دو تای دیگر چکار می‌خواهید انجام بدهید؟ آیا می‌توانید از آنها با هم استفاده کنید؟ چرا؟
بازی «کاربردها» توانایی‌های اطفال را در جادوی کاربردهای غیرعادی و غیرمعمول برای اشیایی مانند قوطی کنسرو، گیر ه ی کاغذ یا مقوای نازک، رول دستمال کاغذی و … کشف میکند.
وقتیکه آموزشگر، چند کراوات به یک دسته کودک ۶ ساله می‌دهد، آنها از کراوات‌ها به عنوان کمربند صندلی در سفر هوایی استفاده میکنند.

هم چنین وانمود میکنند که کراوات‌ها مار هستند و سطح زمین می‌خزند.

به اطفال این مهلت را بدهید که بر پایه‌ی نمایش‌های خیالی شان تا انتها پیش بروند و بعد زیر چشمی از جادوی خلاقانه آن‌ها لذت ببرید..

پیک نیک داخلی
با اطفال برای خلق یک سناریوی خیالی درون خانه، برنامه ریزی کنید که حال و هوای همه را در یک روز تیره‌ی زمستانی عوض کند.

برای نمونه، سعی کنید یک پیک نیک تابستانی در کلاس اجرا کنید.

یک ملافه‌ی بزرگ پهن کنید.

چند صدف و حتی چند مشت شن را درون لوله‌های پلاستیکی با آب اندک بریزید.

با اطفال همکاری کنید تا ساندویچ‌های مختلف و تکه‌های میوه آماده کنند.

از پدر و مادر شان بخواهید که چند دست لباس تابستانی برای شان بفرستند.

کودکان پیش دبستانی حتی توانایی دارند مایو بپوشند و حوله با خودشان بیاورند.

یک استخر کوچک پلاستیکی روی کف کلاس بگذارید و با اطفال به شنا بروید.

آن¬ها توانایی دارند روی لبه‌ی صفحه شنی، کلوچه‌های شنی یا صدف درست کنند.

شیوه‌های شاعرانه
شعر بخوانید.

پژوهندگان مغز بر برقرار نمودن رابطه میان مسیرهای عصبی، از راه تنوع و غنای داد و ستدهای زبانی تاکید میکنند.

به هر میزان در سالهای نخست از مغز کار بیشتری بکشید مغز فعال‌تر میشود.

میتوانید از شعر برای ترغیب اطفال در حل مسئله‌ها و این پرسش که بعد چه اتفاقی می‌افتد، بهره جویی کنید.
این شعر بامزه را از کتاب «جوهر توت سیاه» ایو مریام در سال ۱۹۹۴ با اطفال آزمایش کنید:

بللا یک چتر نو داره.
نمی‌خواد اونو گم کنه.
زمانی که بیرون می‌ره در بارون
هرگز ازش استفاده نمی‌کنه.
بینیش گرفته.
کفشاش گلی شدن
جوراباش خیسه خیسن
عینکش بخار گرفته.
جیباش پر آبه
با یه قورباغه‌ی سبز کوچیک
تنها چیزی که او می‌تونه بگه «هاپچیه»
ولی چترش
نو و تمیز مونده.

سازمان دهی برای خلاقیت

شما چطور کف کلاس را برای رویدادهای خلاقانه آماده می‌کنید؟ فضای مکفی برای گوشه‌های ایمن و خودروهای لازم و بلوک هایی بمنظور بوجود آوردن بزرگراه و ترافیک مهیا کنید.

سه پایه‌ها و روپوش هایی با بندهای گردنی پلاستیکی داشته باشید تا کودکان آنهارا برای فوران الهام‌های شان بپوشند.

تلاش کنید محدودیت‌های زمانی کم‌تری برای فعالیت هایی که خلاقیت اطفال در آنها از قید و بند ساعت کلاس رها می‌شوند، ایجاد کنید.

داستان خوانی و فعالیت‌های گروهی نیز شیوه‌های جالبی برای بالا بردن همکاری اجتماعی هستند.

البته برای مشارکت همه‌ی اطفال در فعالیت‌ها باید برنامه ریزی شود.

آن‌ها احتمال دارد تصور کنند که قسمت ویژه‌ای از برنامه مرتبط به آنها نیست.

برای نمونه، چنانچه کودکان بازی را خارج از فضای کلاس انجام میدهند و یک کودک می‌خواهد قلعه‌ی شنی بسازد، آموزشگر دارای انعطاف، با این گزینش و انتخاب شخصی تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد و با دور اندیشی چنین خواسته‌های شخصی را بگونه‌ای مدیریت میکند که رشد کودکان زیان نبیند.

الگوهای بازی – هیجان انگیز
از ضرورت‌های یک کلاس، فضای بازی پر هیجان است. آموزشگران، بیش‌تر وقت‌ها از خودشان می‌پرسند آیا سناریوهای پایدار بازی هیجان انگیز می‌تواند به هر شکل خلاق باشند؟
کودکان چون همدیگر را تعقیب میکنند، بعضی‌های شان دوست دارند هیولا باشند و سایر جیغ بزنند و فرار کنند.

بازی تکراری هیولا به هیچ بخش هیجان انگیزی نیاز ندارد،، ولی آموزشگرانی که میخواهند خلاقیت اطفال را تحکیم کنند، میتوانند به پیوند کلیشه‌ی رفتاری آنها به جهان بازی رویایی بزرگ‌تر، کمک کنند.

ما به عنوان آموزشگر، مشاهده کننده‌های ثابتی هستیم و از ترس‌ها و شخصیت و نقطه‌های قوت و بکارگیری رویاهای کودکان آگاهی داریم.

به الگوهای تکراری کودکان و این که چگونه به رویارویی با اضطراب آن‌ها کمک کنیم، توجه نمایید.

از آنها برای درک بیش‌تر بازی‌های هیجان انگیز و رویاهای شان پرسش کنید.

ارتباط میان کودکان و آموزشگران، چگونگی شکل دهی مکان و زمان کلاس و منابع موجود، عوامل با اهمیتی در تربیت خلاقیت اند.

کلاس‌ها همان مکان هایی هستند که اطفال در آنها از جنبه‌ی علاقه‌ها و ارتباط‌ها و منابع کاشفانه‌ی خود بدون هراس یا مخالفت همکلاسی‌ها و آموزشگران تحکیم می‌شوند و آموزشگران آماده می‌شوند تا منابع ارضای خلاقیت اطفال را که تشنه‌ی آن هستند، مهیا سازند.

کلاس‌ها مکان هایی هستند که شاید شکوفه‌های خلاقیت در آنها بشکفند و رشد کنند.

قسمت سوم

آموزش تفکر به اطفال