مدرسه هراسی

تابستان با تمام خوبی‌هایش تمام شده و ماه مهر، ماه مدرسه‌ها آغاز شده است. خیلی از کودکان با ماه مهر میانۀ خوبی ندارند. یکی دلش درد می‌گیرد، یکی سرش و یکی حالت تهوع. خلاصه سعی می‌کند به هر بهانه‌ای از رفتن به مدرسه معاف شود. این حالت ممکن است به خاطر حالتی باشد که در گذشته «فوبیای مدرسه[1]» نامیده می‌شد.

تقریباً تمام کودکان به خانواده و والدین خود بخصوص مادر وابسته هستند. این وابستگی اگر عادی و در حد معمول باشد مشکلی ایجاد نخواهد کرد، اما اگر کودک بدون مادر خود نه جایی برود، نه به تنهایی بماند و نه بازی کند هشداری برای والدین محسوب می‌شود. این مسئله وقتی بحث برانگیزتر می‌شود که کودک به سن مدرسه رسیده و مجبور است ساعاتی از روز را خارج از خانه و دور از مادرش بگذراند. البته بیشتر کودکان وقتی برای اولین بار به محیط شلوغ و پر سر و صدای مدرسه پا می‌گذارند و با معلم و هم سن و سالان خود رو به ‌رو می‌شوند احساس ترسی ناشناخته از مواجهه با محیط جدید و دوری از محیط امن خانه به آن ها دست می دهد، اما با مرور زمان و خوگرفتن با دوستان جدید و معلم که شباهتی به مادر خود دارد این احساس از بین رفته و به آرامش می‌رسند. اما برخی از کودکان نمی‌توانند با محیط جدید خو گرفته و مادر و خانه خود را فراموش کنند. این کودکان در یک حالت اضطراب دائمی هستند و توانایی تطبیق با محیط را پیدا  نمی‌کنند. این اضطراب، اضطراب جـدایـی[2] گفته می شود .

بسياري از كودكان هنگام جدا شدن از والدين ناراحت مي شوند، به خصوص در خانواده هايي كه مراقبت هاي غيرمنطقي از كودك صورت مي گيرد. اما برخي از كودكان اضطراب بسيار شديدي را موقع جدا شدن از مادرشان نشان مي دهند. در موارد بسيار شديد كودك حتي در اتاق مادر را تعقيب مي كند، اين مشكل موقعي که كودك به مدرسه مي رود، آشكار مي شود. حدود 3 و نيم درصد كودكان به اين ناراحتي مبتلا مي شوند و در دخترها و طبقه مرفه بيشتر است، که به اين رفتارها اضطراب جدايي مي گويند .

هراس از مدرسه

«هراس از مدرسه»[3] يكي از نشانه ها و زير مجموعه هاي اضطراب جدايي است . هراس از مدرسه به بي ميلي شديد به رفتن به مدرسه گفته مي شود. اضطراب شديد و عوارض جسمي مانند : سرگيجه، درد معده و تهوع و … كودك را در منزل نگه مي دارد. والدين كه نگران سلامتي كودك هستند، غالبا رغبتي ندارند كه براي رفتن كودك به مدرسه از زور استفاده كنند.

تنها 50 درصد هراس از مدرسه ، ترس به عملكرد تحصيلي يا برخي جنبه هاي محيط مدرسه مربوط مي شود و در موارد مربوط به بي ميلي كودك به جدا شدن از مادر و خانه است. تصور اصلي بر اين است كه مادر و كودك به گونه اي شديد به هم وابسته اند. وابستگي شديد كودك برايش اين ترس را به وجود مي آورد كه امكان دارد براي خود يا مادرش اتفاق روي دهد. لازم به ذكر است درباره نقش پدر در اين زمينه اطلاعات كمي در دست است

علل و علایم مدرسه هراسی

هر ساله با آغاز سال تحصیلی کودکانی که برای اولین بار از محیط خانه دور می شوند به علت وابستگی زیاد به اعضای خانواده اعم از والدین، پدربزرگ و مادربزرگ و خواهـر و برادر، دچار اضـطراب و تـشویش بیش از اندازه می شوند. مدرسه هراسی با حالت‌هایی مانند گریه، داد و فریاد کردن، لجبازی، تمارض، مقاومت در برابر ترک خانه، پرت کردن کیف و کتاب و نپوشیدن روپوش مدرسه همراه است.

امکان بروز اضطراب‌ها براساس میزان اضطراب دانش‌آموزان متفاوت است، برخی از کودکان اصلا دوست ندارند پا به مدرسه بگذارند. برخی دیگر در راه مدرسه و پس از خروج از خانه و در مدرسه، حیاط یا پس از ورود به کلاس دچار اضطراب می‌شوند. برخی از دانش‌آموزان که راحت‌تر با محیط ناشناخته کنار می‌آیند و سطح اضطراب کمتری دارند ممکن است در کلاس درس دچار اضطراب شوند. این واکنش‌ها مختص کلاس اولی‌ها نیست، کودکان زمانی که برای اولین بار از محیط خانه جدا شده و وارد مهدکودک و پیش دبستانی می‌شوند نیز ممکن است دچار اضطراب شوند. اگر پس از کلاس اول واکنش های مدرسه هراسی و گریز از مدرسه در دانش‌آموزان مشاهده شود، علت آن جدایی از خانواده نیست بلکه مشکلاتی در محیط خود مدرسه وجود دارد که موجب ایجاد اضطراب در سال تحصیلی جدید در دانش‌آموزان می‌شود به طور مثال ممکن است دانش‌آموز با معلم و همکلاسی‌های خود ناسازگار باشد. به هرحال مدرسه هراسی پس از کلاس اول در دانش‌آموزان نشانه وجود یک عامل تهدید در مدرسه است(سیدمیرزایی،1395).

فرار از مدرسه و تفاوت آن با مدرسه هراسی

ترس از مدرسه یک پدیده روانی – اجتماعی در زندگی کودکان است که به ویژه در ابتدای ورود به مدرسه نمـود می یابد و به لحاظ آثار سوء بالقوه ای که در رفتار کودک دارد از دیگر ترس های دوران کودکی مهم تر است. باید توجه داشت که همه کودکانی که از رفتن به مدرسه اجتناب می کنند، دچار ترس از مدرسه نیستند . بعضی از این کودکان از رفتن به مدرسه به این دلیل اجتناب می کنند که فعالیت های دیگر برای آنان تقویت کننده تر است و معمولا به عنوان فراری از مدرسه تلقی می شوند . بنابراین باید بین ترس و فرار از مدرسه تفکیک قائل شد. مدرسه گريزان معمولا به تناوب از مدرسه غايب شده و والدين شان از اين امر اطلاعي نداشته و معمولا شاگردان تنبلي هستند. اما در هراس از مدرسه ، كودك به طور پيوسته و طي دوره هاي طولاني به مدرسه نمي آيد و والدين از نرفتن او به مدرسه و ماندن او در خانه آگاهند(مظلوم،1375).

در مدرسه گریزی، کودک بدون اجازه والدین و اولیاء مدرسه از مدرسه غیبت می کند. در حقیقت کودک از مدرسه و خانه هر دو فرار می کند و  مقررات مدرسه، اجتماع و خانواده را نقض می کند. مدرسه گریزی واکنش نسبتا طبیعی به محیط هایی است که از نظر عاطفی خنثی و فاقد محرک های لازم است. ممکن است فشار آموزشی بیش از توانایی کودک باشد. در موارد نادر آموزش در سطحی است که برای کودک قابل اعتنا نیست و یا محیط غیرقابل اعتماد و رابطه ها بسیار ضعیف است. مدرسه گریزها علیه ناکامی که در خانه و مدرسه احساس می کنند، می شورند. چون نیازهای او نادیده گرفته شده است. در واقع کودک نه دلخوشی از خانه دارد و نه علاقه ای به مدرسه، پس به راحتی هردو را ترک می کند و خیابان را انتخاب می کند(مظلوم،1375).

مدرسه هراسی

غیبت از مدرسه عامل مشترک آنهاست، ولی آنها عینا درجات مختلف یک مشکل نیستند بلکه علل متفاوتی دارند و مانند علائم دو بیماری با یکدیگر تفاوت دارند تحقیقات نشان می دهد که ترس از مدرسه و فرار از مدرسه با هم تفاوت دارد. فرار ازمدرسه به صورت اختـلال رفتاری درآمده و غالباً روند های بزهکاری و ضـد اجتماعی را در بر می گیرد و ترس از مدرسه بیانگر روان نژندی بنیادی است که بیشتر افراد خانواده کودک را در بر می گیرد. بررسی مشاهدات بالینی ثبت شده بیانگر این نکته است که علت ترس از مدرسه، اضطراب نشات گرفته در خردسالی است که به صورت یک ترس روان نژندی به مدرسه منتقل می شود. ممکن است که اضطراب فرد با اجتناب کردن از موقعیت ترس آور مهار شود و خود درصدد فرار از مردم و موقعیت هایی برآید که موجب ترس شدید او است(فریمان،1390).

بیشتر مدرسه گریزها هوش متوسط به پایین دارند ، ولی خواهان تغییر مداوم هستند. آنها متعلق به خانواده هایی هستند که از نظر اقتصادی- اجتماعی پایین و فقر مادی- عاطفی بر آن حاکم است. علایق استوار و پایداری ندارند و در کودکی از روابط گرم و صمیمی محروم بوده اند. والدین از برقراری انضباط عاجزند. شکل های مختلف رفتارهای ضد اجتماعی مثل دروغگویی و دزدی در آنها دیده می شود. ملایم ترین صورت آن دروغگویی به والدین و معلم، وقتی است که به غیبت آنها پی می برند، بنابراین مسئله اجتماعی فرار از مدرسه با مسئله عاطفی و آسیب شناسی ترس ازمدرسه، متفاوتند(کارگر،1391).

چه کودکانی دچاره مدرسه هراسی میشوند ؟

کودکان دارای وابستگی بیش از حد به اعضای خانواده، کودکان بدون تجربه ماندن در بیرون از خانه، کودکان منزوی و گوشه‌گیر، کودکان معلول و دارای اعتماد به نفس پایین بیش از سایر کودکان در معرض مدرسه هراسی قرار دارند. کودکان با تعامل اجتماعی کم، لوس، مبتلا به صرع، دارای دوستان اندک و فاقد تجربه در محیط‌های عمومی خارج از خانه بیشتر به مدرسه هراسی دچار می‌شوند. همچنین هرچه تعداد خواهران و برادران در یک خانواده بیشتر باشد ممکن است میزان مدرسه هراسی در آن دانش‌آموز کاهش یابد اما هرچه تعداد فرزندان یک خانواده کمتر باشد احتمال مدرسه هراسی بیشتر است(خراسانیان،1391).

همچنین این ترس ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد؛ وابستگی شدید به مادر، اعتماد به نفس پائین کودک، ترس از تنهایی و دوری از خانواده، ترس از درس و مدرسه و تنبیه، شنیدن خاطرات بد و نامطلوب از افراد خانواده مسئله مهمی است که در این میان اهمیت دارد درحالی که باید کودک را کاملاً درک کرده و به زور و اجبار او را راهی مدرسه نکنید. ترس از مدرسه و اجبار و اعلام نارضایتی والدین در کنار هم می‌تواند لطمات روحی جبران ناپذیری را بر کودک وارد کند که حتی این حس تا سال های آخر تحصیل از بین نرود(خراسانیان،1391).

به گفته روانشناسان حالات جسمی این نوع کودکان را می‌توان این گونه تعریف کرد: کودکانی که مبتلا به اضطراب جدایی هستند و هراس از مدرسه دارند معمولاً صبح زود هنگام رفتن به مدرسه دچار دل درد شده و حالت تهوع پیدا می‌کنند و یا اینکه شب‌های امتحان بیمار می‌شوند. تمایل نداشتن به غذا و بی میلی نیز از علائم این نوع اضطراب است.

اما به محض اینکه والدین تصمیم می‌گیرند که کودکشان به مدرسه نرود تمام این حالات رفع شده و به حالت اولیه خود برمی‌گردند. بیشتر افرادی که دچار این نوع اضطراب می‌شوند یا جزء خانواده‌های پرجمعیت هستند و یا اینکه سطح فرهنگی و اقتصادی آنها پائین است. البته خجالتی بودن کودک، اختلالات روانی، نداشتن اعتماد به نفس و نداشتن توجه کافی والدین به وضعیت کودک نیز می‌توانند مشکل ساز باشند. هراس از مدرسه در دختران بيشتر از پسران است(سلحشور،1380).

ترس در کودکان

گاهی بروز ترس در کودکان طبیعی است و در غالب کودکان دبستانی رخ می­‌دهد که جای نگرانی نیست . در ادامه به مواردی از ترس در کودکان در سنین مختلف دبستان اشاره می­‌کنیم (رابینسون و رابر[4]، 1991):

شش سالگیترس از تاریکی، ترس از تنهایی، ترس از رعد و برق، ترس از هیولا و ارواح و…
هفت سالگیترس از تاریکی، ترس از گم شدن، ترس از توفان، ترس از تنها ماندن، ترس از ارواح، هیولا، جادوگران و…
هشت سالگیترس از افرادی مانند دزد، ترس از سلاح و تفنگ، ترس از تنها ماندن، ترس از حیوانات، ترس از هیولا و ارواح و…
نه سالگینه سالگی: ترس از تاریکی و تنها ماندن، ترس از گم شدن، ترس از تصادف و آسیب دیدن و ترس از تنها ماندن و از دست دادن والدین و…
ده سالگیترس از افراد ناشناس و آسیب‌زننده، ترس از خواب­‌های وحشتناک و کابوس و ترس از تنبیه شدن و…
یازده سالگیترس از تنها ماندن، ترس از کابوس‌­های شبانه، ترس از آسیب دیدن توسط افراد ناشناس و ترس از بیمارشدن و…
دوازده سالگیترس از تنبیه شدن توسط معلم یا والدین، ترس از تاریکی، ترس از تنها ماندن، ترس از ترک شدن توسط والدین و ترس از امتحان و نمره و…

ترس‌های رایج در کودکان با توجه به جنسیت کودک متفاوت است. ترس‌­های معمول در پسران بیشتر شامل: ترس از عنکبوت، ترس از شکارچیان، ترس از صدمه  دیدن توسط ماشین، ترس از مار، ترس از دزد، ترس از تاریکی، ترس از خواب‌­های ترسناک و کابوس، ترس از اعمال پزشکی و… است اما ترس­‌های معمول در دختران بیشتر شامل: ترس از عنکبوت، سوسک و حشرات، ترس از مردن والدین، ترس از ربوده شدن، ترس از تاریکی، ترس از فیلم‌های ترسناک، ترس از رعد و برق، ترس از هیولا و ارواح، ترس از تنها خوابیدن و ترس از اشتباه کردن و تنبیه شدن است (موریس، کلاریس و همکاران[5]، 1997).

ترس­‌های دوران کودکی را می­‌توان در قالب سه علامت خلاصه کرد؛ پاسخ ترس از طریق سیستم‌های شناختی، فیزیولوژیکی و رفتاری. این علائم که به طور معمول در شرایط هراس‌­انگیز در کودکان بروز می­‌کند، شامل موارد زیر است(کینگ، مریس و اولندیک[6]، 2004):

علائم شناختیعلائم فیزیولوژیکی و جسمانیعلائم آشکار رفتاری
–          اظهاراتی در مورد احساس ترس (من احساس ترس می‌کنم)

–          خودگویی منفی (من نمی­‌توانم به مدرسه بروم)

–          پیش‌بینی آسیب از اشیاء یا موارد ترسناک (پرنده به من نوک خواهد زد)

–          افزایش ضربان قلب

–          عرق کردن

–          خشکی دهان

–          تهوع

–          لرزش

–          سردرد

–          دل‌درد

–          تغییرات در تنفس

–          اجتناب یا فرار از موقعیت هراس­‌انگیز

–          مسدود کردن و پوشاندن چشم‌ها

–          خوردن انگشت شست

–          چسبیدن به پدر و مادر

–          داد و بیداد

–          اختلالات خواب ( از جمله ناتوانی در به خواب رفتن، از خواب پریدن و بیش از حد خوابیدن و…)

 

راههای مقابله با مدسه هراسی کودکان

 

  • همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. قبل از رسیدن سن کودک به مدرسه او را در مهدکودک یا پیش دبستانی ثبت نام کنید تا او هم با محیطی غیر از خانه و افرادی غیر از خانواده‌اش آشنا  شود و هم عادت کند که ساعاتی به دور از مادرش در بیرون از خانه باشد.
  •  او را به مدرسه رفتن تشویق کنید. برایش هدیه بخرید و آن را به عنوان جایزه به مدرسه رفتن به او بدهید (البته در همه حال حد تعادل را رعایت کنید).
  • همیشه و در همه حال  گوش شنوایی برای حرف‌های کودکتان داشته باشید.
  • به مدت يك هفته در مدرسه (مهد كودك) حضور يافته و به تدريج مدت زمان حضور را كم كنيد .
  • اعلام محبت به كودك
  • سهل و آسان جلوه دادن مقررات مدرسه
  • سپردن مسئوليت هاي ساده به كودك در كارهاي مدرسه
  • آسان گيري به ويژه در سالهاي اول مدرسه و رفتار معلم به گونه اي باشد كه كودك مدرسه را خانه دوم خود حساب كند .
  • دوستان كودك را به منزل دعوت كنيد و اسباب بازي در اختيارشان قرار دهيد تا بازي كنند و هنگام  بازي اتاق را ترك كنيد .
  • بررسي كنيد كه كودك در مدرسه مشكلي نداشته باشند و مورد آزار قرار نگرفته باشد.
  • روابط خانوادگي را بررسي كنيد. گاهي كودك در منزل نگراني هايي دارد (مثل درگيري هاي  والدين) كه بايد برطرف شود.
  • در يك روز تعطيل به اتفاق اعضاي خانواده به مدرسه (مهد) كودك رفته و ضمن گذراندن ساعتي  در آنجا، ناهار را در محيط مذبور صرف كنيد .
  • رسانه‌ها به ویژه تلویزیون می‌توانند با پخش برنامه‌های مرتبط ترس کودکان از مدرسه را کاهش دهد از جمله این برنامه‌ها می‌توان به مجموعه نمایشی خاطره انگیز «بازم مدرسه ام دیر شد» اشاره کرد.
  • معمولا ترس و هراس کودکان و گریه شدید آنان در روز اول سال تحصیلی دقایق زیادی به طول نمی‌انجامد. برای سازگاری با محیط جدید فقط به یک تا دو ساعت زمان نیاز است و در طول این مدت معمولا دانش‌آموز با محیط جدید و همکلاسی‌های خود کنار می‌آید. در این موارد بهتر است والدین از همراهی با فرزندان خودداری کرده و از دور او را نظاره کنند. همچنین آموزگاران و اولیای مدرسه می‌توانند دانش‌آموز هراسان را در آغوش کشیده و با جلب توجه او به جذابیت‌های محیط جدید و همکلاسی‌ها از میزان هراس او بکاهند.
  • دانش آموز در دقایق ابتدایی جدایی از والدین و دورشدن از آن‌ها باید بتوانند آنان را از فاصله دور مشاهده کند، اما بهتر است به تدریج معلم و سایر اولیای مدرسه کودک هراسان را از حوزه دید والدین خارج کنند.
  • معلم درکلاس درس نیز باید دقایقی را به دانش‌آموزان هراسان اختصاص دهد و سعی در آرام سازی آنان کند. به علاوه این امکان را در اختیار آنان قرار دهد که خود صندلی مناسب در کلاس را انتخاب کنند.
  • معلمان همچنین می‌توانند با استفاده از جملات سرشار از محبت و نوازش دانش‌آموزان را آرام کرده و محیطی امن و راحت برای آن‌ها فراهم کنند.
  • در مواردی که اضطراب و گریه دانش‌آموزی بیش از حد و غیرقابل کنترل است، دانش‌آموزان باید به خانه بازگردانده شده و در اولین فرصت به روانپزشک اطفال مراجعه کنند.
  • دوست‌داشتن او را مشروط به مدرسه رفتن نکنید و وقتی از مدرسه رفتن اجتناب می‌کند، پیام‌های هیجانی مانند «من دیگر مادرت نیستم»، به او ندهید و مساله را شخصی نكنید. کودک نباید حس ‌کند برای خوشحالی مادر باید به مدرسه برود.
  • معرفی تجربه جدیدی به نام مدرسه رفتن :پیش از شروع مدرسه، حتی هنگام ثبت‌نام، کودک را با خود به مدرسه ببرید. فضای داخل مدرسه را به او نشان دهید و مربی و ناظم مدرسه را معرفی کنید تا آمادگی و آشنایی لازم را به دست بیاورد.
  • با او در مورد مشکلات مدرسه نرفتن یا به دست نیاوردن شغل مناسب در صورت مدرسه نرفتن! صحبت نکنید.
  • عوامل ناراحت‌کننده مانند تنبیه و توبیخ در مدرسه را باید از بین برد. کودک نباید به‌علت گریه کردن تمسخر شود و مربیان مدرسه نباید او را به‌علت گریه کردن به خانه بفرستند.
  • وقتی کودک از مدرسه به منزل برمی‌گردد، حتما باید یکی از اعضای خانواده در کنار او باشد. پس از انجام تکالیف و درس خواندن، اجازه دهید اوقات فراغت، بازی و استراحت داشته باشد. او می‌تواند در بازی دلیل ترسش از مدرسه را از زبان عروسکش بیان کند و دانستن این علت به حل مشکل وی کمک خواهدكرد. اجازه دهید کودک درباره احساسش در مورد مدرسه صحبت کند.
  • برخی والدین تحمل دیدن احساسات منفی مثل ناراحتی و اضطراب را در فرزندشان ندارند و اجازه بیان آن را به فرزندشان نمی‌دهند در حالی که کودکان به‌دلیل قدرت کمتر تحمل استرس، ممکن است این علایم را بیشتر نشان دهند.

[1] School phobia

[2] Separation anxiety

[3] Fear of school

[4] Robinson III, E., & Rotter, J.

[5] Muris, P., Merckelbach, H., & Collaris, R

[6] King, Muris, and Ollendick

سحر پهلوان

سحر پهلوان نشان

روانشناس تربیتی کودک


بزرگترین گروه فوق تخصصی پزشکان مغز و اعصاب و متخصصین روانپزشکی در ایران

 

شاید دیگر کمتر کسی اطلاع نداشته باشد که در مجموعه بزرگ پزشکان جایروس بهترین فوق تخصص های مغز و اعصاب و اعصاب و روان و برترین فارغ التحصیلان آمریکا،اسپانیا و آلمان حضور دارند و خدمات مغزواعصاب و روان که در این مجموعه ارائه می شود با کیفیت ترین در تمام ایران است!

کادر درمانی جایروس از لحاظ تخصصی در حیطه های اعصاب، در تمام کشور بی نظیر است


شماره تماس های نوبت گیری سریع

مشاوره های تلفنی و ویزیت آنلاین ویدئویی نیز ارائه می شود.

واحد مغز و اعصاب و روان ☎ 22616377_021

 واحد ویزیت متخصص اختلالات خواب و نوبت انجام تست خواب ☎ 02122648627

واحد مشاوره و روانشناسی  ☎ 22636863_021


درمان بی خوابی در منزل بدون دارو

 

اگر بی خوابی دارید، علاوه بر خدمات حضوری در کلینیک، میتوانید با تهیه دوره جامع درمان بیخوابی که توسط دکتر مصطفی امیری فلوشیپ اختلالات خواب تهیه شده است، بی خوابی تان را بدون دارو و در منزل درمان کنید.

درمان بی خوابی بدون دارو با ۱۱۳ روش علمی و خانگی (برای شروع، اینجا کلیک کنید)


درمان افسردگی بدون دارو آنلاین

اگر دچار افسردگی هستید یا میخواهید احساس شادی و لذت را در زندگی تان تقویت کنید، میتوانید بصورت حضوری توسط متخصصین روانپزشکی یا روانشناسان مجموعه جایروس ویزیت شوید و علاوه بر خدمات حضوری، میتوانید با تهیه دوره آنلاین درمان افسردگی در خانه که توسط مجموعه پزشکان جایروس تهیه شده است، افسردگی تان را در منزل و بدون دارو درمان کنید (برای دیدن ویدئو معرفی دوره، کلیک کنید)

درمان افسردگی در منزل بدون دارو (برای شروع، اینجا کلیک کنید)

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *