چطور کودکی مسئولیت پذیر تربیت کنیم | آموزش مسئولیت پذیری

مسئولیت پذیری رفتاری است که آموخته می شود. پدر و مادر قسمتی از این آموزش را به عهده دارند.

1)ابتدا لازم است مسئولیت را برای کودک معنی کنیم و مثالهایی عینی بزنیم تا با مفهوم و ارزش آن آشنا شود.

2. از هما کودکی، وظایفی کوچک اما قاطع و محکم برای بچه ها در نظر بگیرید. مطمئناً اوایل نیاز به یادآوری  برای انجام وظیفه خواهد بود .اما کودکان به اینکه در خانواده نقشی دارند حتماً افتخار خواهند کرد.

3. با بالا رفتن سن کودکان مسولیت های آنها را بیشتر کنید به آنها بگویید دیگر خودشان مسئول جمع کردن وسایل مدرسه و انجام تکالیف خودشان هستند.

4. وقتی مشاهده کردید آنها مسئولیت های خود را مرتب به جا می آورند آنها را تشویق کنید،او را به سینما یا شهر بازی ببرید. و مشخص کنید که به خاطر انجام مرتب وظایف خود این کار را انجام میدهید.

5. اجازه بدهید اگر وظایف خود را انجام ندادند رنج عواقبش را بچشند به این نحو یاد خواهند گرفت که تنها خودشان مسئول انجام وظایف محوله و عواقب خوب و بد آن می باشند.

6. معلمان و والدین بهترین الگو برای کودک خود هستند اگر کودک مشاهده کند که شما مسئولیت خود را به هر دلیلی انجام نمی دهید مانند شما شروع به بهانه و دلیل تراشی برای عدم انجام وظایف می کند.

قسمت دوم

آموزش مسئولیت پذیری طفل را از چه وقتی باید آغاز کرد؟

به منظور آموزش مسئولیت پذیری، هیچ گاه زود نیست.

همانگونه که گفته شد یکی از شیوه‌های اثربخش آموزش مسئولیت پذیری کودکان، واگذار کردن امورات روزمره به آن هاست.

کودکان دو، سه و چهار ساله عاشق کمک کردن هستند! بعد از این ویژگی آن‌ها بهره جویی کنید و آنها را دستکم نگیرید.

البته در این مورد، مرحله رشدی کودک و کارهایی را که می‌تواند انجام دهد مد نظر داشته باشید.

به عنوان نمونه اطفال در سن دو سالگی قادرند لباس‌های کثیف را در سبد رختشویی بریزند، اسباب بازی‌ها را بعد از بازی گردآوری و هنگام شستشوی لباس‌ها به یاری شما لباس‌های تیره را از لباس‌های روشن جدا کنند.

در سن سه سالگی نیز قادرند جوراب‌های شسته شده را با یاری رنگ و شکل شان جفت کنند، به یک گیاه آب دهند، چیزی را که زمین می‌ریزد پاک کنند و ظرف خود را از بالای میز جمع کنند.

در سن چهار سالگی نیز باید قادر باشند ظرف‌ها، قاشق‌ها و دستمال سفره‌ها را بالای میز بچینند، حوله‌ها را تا کنند، گردگیری کنند، در مرتب کردن رختخواب خود یاری کنند، شیر بریزند و با یک جاروی کوچک زمین را جارو کنند.

بنابراین می‌توانید با عنایت به توانایی فرزندتان، از همین سنین اقدام به دادن وظایف خانه به آنها کنید.

چگونه باید وظایف خانه را بعهده کودکان گذاشت؟

امورات خانه از دید پدر و مادر کارهایی کوچک و تکراری هستند که همواره در خانه انجام می‌شوند، ولی در نگاه بسیاری ازکودکان اینکارها بسیار مشکل و ناخوشایندند و عموما با بحث و جدل‌های زیادی همگام است.

برای واگذاری امورات خانه به اطفال تان نکات زیر را در نظر داشته باشید..

۱ – اطفال را دستکم نگیرید: بیشتر پدر و مادر کارهایی را که کودکان قادر بانجام شان هستند پایینتر از حد حقیقی در نگاه می‌گیرند.

آن‌ها حتی احتمال دارد کارهایی را برای کودکانشان انجام دهند که خود آنها به خوبی قادر به انجامش هستند.

دو – وظایفی را واگذار کنید که مناسب سن کودکان باشد: چنانچه وظیفه‌ای که به او می‌دهید برای سنش مشکل باشد، ناامید و دلزده خواهد شد.

ولی چنانچه کارها طوری باشند که کودک از عهده انجام آنها به خوبی برآید، بدین گونه ترغیب میشود و می‌خواهد امورات بیشتری انجام دهد.

۳- به فرزند خود یاد بدهید برای ارتباط با بقیه احساس مسئولیت کند.

وقتی دختر شما عواطف برادر کوچک خود را جریحه‌دار میکند، او را وادار به عذرخواهی نکنید.

در این‌صورت عذرخواهی او حقیقی نخواهد بود و به برادرش هم کمکی نمی‌کند.

در عوض به عواطف دختر خود گوش بدهید و به وی یاری کنید از عواطف پیچیده‌ی خود سر در بیاورد، به خصوص احساساتی که سبب شده‌اند با برادر خود پرخاشگری کند.

پس از آن، زمانی که حالش مناسب‌تر شد، از او بپرسید چه کاری می‌تواند بکند که رابطه‌ی خود را با برادرش مناسب‌تر کند.

شاید آماده‌ی عذرخواهی باشد.

ولی شاید هم با عذرخواهی احساس کند غرورش شکسته میشود و ترجیح ‌بدهد بجای آن یک داستان برای برادرش بخواند، به وی یاری کند میز را بچیند یا او را محکم بغل کند.

این به اطفال یاد می‌دهد که رفتارشان با بقیه می‌تواند عواقبی داشته باشد.

آن‌ها وظیفه دارند که چنانچه خراب‌کاری کردند، خودشان آن را درست کنند.

ولی چون شما او را ناچار نکرده‌اید، باید خودش گزینش و انتخاب کند که اشتباهش را تلافی کند، این سبب میشود حس مثبت‌تری بیابد و در نهایت سبب می‌شود بخواهد مجدد این کار را تکرار کند.

چهار – یادتان باشد کلید کار «سادگی» است: کودکان خردسال عادت دارند به محدوده کوچکی دقت کنند.

بنابراین انجام کارهایی را به او بسپارید که در یک محدوده کوچک باشد تا او را خسته نکند.

پنج – عینا مشخص کنید انتظار دارید چه کاری انجام دهد: در حقیقت به او نمایش دهید چگونه این عمل را انجام دهد.
شش – تا میزانی که امکان دارد امورات او را اصلاح نکنید: تصحیح کردن، ناخودآگاه این پیام را به طفل جابه‌جا‌ میکند که تلاشش به میزان مکفی خوب نبوده است.

درنتیجه به جای توجه به میزان کاریکه انجام داده است، به تلاشش دقت کنید و از سرزنش کردن او نیز بپرهیزید.

سرزنش کردن باعث میشود کودک تصور کند هرگز نمیتواند شما را راضی نگاه دارد بنابراین دست از سعی بر می‌دارد.

به یاد داشته باشید با طی شدن زمان، طفل در کارهایش توانایی پیدا میکند، بر آن‌ها مسلط میشود و از عهده انجام کارها مناسب‌تر بر می‌آید.

۷ – به جای جملات منفی از جملات مثبت استفاده کنید: به عنوان مثال به جای «اگر لباس‌های مهمانی را در نیاوری…» از این عبارت بهره جویی کنید «اگر میخواهی بازی کنی ابتدا باید لباس‌های مهمانی را در آوری» بدینگونه چنانچه چندبار این جملات را تکرار نمایید، انجام اینکارها برای کودک به شکل عادت در می‌آید و دیگر نیازی وجود ندارد کارها را مرتب به او یادآوری کنید.

۸- یک برنامه‌ی روزانه به او بدهید.

نظم و برنامه‌ریزی در زندگی کودکان بسیار اساسی است، یکی از با اهمیت‌ترین دلایلش هم اینست که به آن‌ها فرصت‌های زیادی میدهد تا بتوانند خودشان را مدیریت کنند.

اول، برنامه‌ی وقت خواب و جمع کردن اسباب‌بازی‌ها و آماده شدن در بامداد را به آن‌ها یاد بدهید.

پس از آن توانایی دارند عادات درس خواندن و نظافت شخصی را به‌درستی بیاموزند.

در نهایت مهارت‌های اولیه‌ی زندگی را از مسیر تکرار امورات خانه مانند شستن لباس‌ها و آماده کردن یک غذای ساده، می‌آموزند.

۹ – عواقب اشتباه یا سهل انگاری را بپذیرد: کودک بایست از گزینش و انتخاب خود درس بگیرد.

بنابراین کاری کنید عواقب سهل انگاری یا اشتباهش را بپذیرد.

به عنوان نمونه چنانچه کودک از جمع کردن وسیله بازی هایش در اتاق پذیرایی سر باز می‌زند، اسباب بازی‌ها به مدت ۲ روز از دسترس او دور نگه داشته شوند، چنانچه پیمانه بزرگ شیر را می‌ریزد، به او دستمالی برای پاکسازی داده شود یا چنانچه به خاطر اتلاف وقت سرویس را از دست میدهد، با اتوبوس به مدرسه برود.

۱۰ – در هر وضعیتی خونسردی خود را حفظ کنید: بروز خشم و عصبانی شدن فقط کارها را دشوارتر میکند.

چنانچه فرزندتان گرایش ندارد کاری را انجام بدهد، بطور واضح و فقط یک بار دیگه کاری را که قرار بوده انجام دهد به او یادآوری کنید.

پسندیده‌تر است این یادآوری نیز به همراه شوخی باشد.

به عنوان مثال بیان کنید «لباس‌های ریخته شده کف اتاق صدات میکنند.

کی می‌خوای پاسخ شون رو بدی؟!» در موقعیتهایی نیز که فرزندتان کارها را با شلوغ کاری انجام میدهد، به جای بروز خشم، برای او مشخص کنید این شلوغ کاری‌ها صرفا برای یکبار قابل تحمل اند و برای بار دوم تنبیه در پی خواهند داشت.

۱۱- هرگز به کودک خود نگویید «بی‌مسئولیت»

وقتی به فرزندتان چنین برچسبی می‌زنید، او نیز همین باور را در زمینه خودش می‌یابد و در نهایت بی‌مسئولیت میشود.

در عوض به او مهارت‌هایی را یاد بدهید که برای مسئولیت پذیری به آن‌ها احتیاج دارد.

به عنوان مثال چنانچه همواره کتاب یا دفترش را در مدرسه جا می‌گذارد، به وی بگوئید باید حواسش را جمع و همه‌‌ی وسایلش را چک کند تا چیزی را فراموش نکند.

دوازده – تأکید کنید در قبال انجام کارهایش پاداشی اخذ نمی‌کند: کودک بایست بداند مانند دیگر اعضای خانواده وظایفی دارد که بایست انجام بدهد، بدون اینکه انتظار پاداشی داشته باشد.

البته تشویق‌های کلامی را از خاطر نبرید و رفتارهای پسندیده کودکتان را جلوی خودش به زبان بیاورید.

اینکار سبب می‌گردد با شور و شوق بیشتری مجدد آن کار را تکرار کند و در خاطرش ماندگار شود.

۱۳ – با شریک زندگی تان هماهنگ باشید: چنانچه تصمیمی گرفتید و از فرزندتان خواستید کاری را انجام بدهد، قاطعیت به خرج دهید و درباره قوانین خانه و انتظارات تان از کودک، به صورت شفاف و واضح با او گفتگو کنید.

۱۴- به فرزند خود یاد بدهید برنامه‌هایش را بنویسد.

نوشتن برنامه‌های هر روزه احتمال دارد بی‌استفاده بنظر برسد، ولی در قرن بیست و یکم همه‌ی کودکان باید تا دبیرستان این توانایی را بیاموزند وگرنه قادر نیستند به همه‌ی کارهایشان برسند.

هرچه زودتر این توانایی را به فرزندتان بیاموزید، پسندیده‌تر است.

کفایت میکند. یک تکه کاغذ بردارید، ساعت‌های روز را طرف چپ بنویسید و از کودک خود بپرسید این پایان هفته باید چه‌کار کند.

به عنوان مثال بنویسید مسابقه‌ی فوتبال، ممارست پیانو، جشن تولد و همه‌ی مراحل پروژه‌ی علوم، به عنوان مثال خرید مواد مورد نیاز، درست کردن کاردستی، نوشتن و چاپ کردن توضیحات آن.

امورات تفریحاتی را هم بنویسید، به عنوان مثال بستنی خوردن با پدر، استراحت کردن و موزیک گوش کردن.

اینکار به خیلی از بچه‌ها یاری می‌کند اضطراب و نگرانی خود را کم‌تر کنند چون از قبل میدانند که چه کارهایی را بایست انجام بدهند.

از همه مهم‌تر اینکه اینکار به آن‌ها یاد می‌دهد زمان خود را مدیریت کنند و در زمینه مسئولیت‌های خود حساس باشند.

۱۵ – از یاد نبرید که خودتان الگوی خوبی برای آنها باشید: چنانچه از فرزندتان می‌خواهید وسایلش را سر جایش بگذارد، خودتان می‌بایست در خانه این کار را بکنید و لوازم تان را دور و بر خانه پرت نکنید!

۱۶- در منزل کسی را سرزنش نکنید.

طبیعیست که وقتی مشکلی پیش میاید، همه‌ی ما بدنبال کسی می‌گردیم تا سرزنشش کنیم.

انگار که سرزنش کردن دیگران سبب میشود این حادثه دیگر اتفاق نیفتد یا مسئولیت ما را کم‌تر میکند.

در حقیقت سرزنش کردن دیگران سبب می‌شود همه‌ی اعضای خانواده رنجیده شوند و بجای جبران کردن اشتباه‌شان، درصدد تلافی باشند.

این مسئله یکی از اساسی‌ترین علل و دلایل دروغ‌گویی بچه‌ها به پدر و مادر است.

از آن نامطلوب‌تر اینکه وقتی بچه خود را سرزنش می‌کنیم، او (حتی شده در ذهن خود) بدنبال دلایلی می‌گردد تا پایدار کند تقصیر او نبوده است، بنابراین احتمال اینکه ‌مسئولیت اشتباه خود را بعهده بگیرد کم‌تر و احتمال تکرار کردن این اشتباه بیش‌تر است.

سرزنش کردن نقطه مقابلِ عشق بدون شرط است.

پس چرا این عمل را انجام می‌دهیم؟ چون با این کار احساس قدرت بیشتری می‌کنیم، چون نمی‌توانیم تحمل کنیم که شاید تا حدی (هرچند کم) تقصیر خودمان هم بوده است.

پس عوض اینکه کسی را سرزنش کنید، تا آنجا که میتوانید مسئولیت را بپذیرید، ولی هرگز خودخوری نکنید (چون باید الگوی فرزندتان هم باشید)، پس فقط شرایط را قبول کنید.

همواره از شیوه قبول کردن شرایط به راه‌حل‌های بهتری می‌رسید تا از شیوه سرزنش کردن.

۱۷- کودک بایست بیاموزد خودش لوازم یا خراب‌کاری‌هایش را جمع کند.

در اول با مهربانی به فرزندتان یاری دهید. تا کارهایش را انجام بدهد، او در نهایت یاد میگیرد خودش به تنهایی از پسِ آن‌ها بربیاید.

چنانچه با مهربانی و خوشرویی به کودکان یاری دهید.، مسئولیت‌هایشان را زودتر می‌آموزند.

پس به خاطر کثیف‌کاری‌ها ناراحت نشوید.

وقتی کودک نوپای شما شیر را سطح زمین می‌ریزد، بگویید: «اشکال نداره، با هم تمیزش می‌کنیم» و بعد خودتان یک دستمال بردارید و یکی هم به او بدهید.

وقتی کودک پیش‌دبستانی شما کفش‌هایش را سر راه رها میکند، کفش‌ها را بدست او بدهید و از وی بخواهید آن‌ها را سر جایشان بگذارد، با مهربانی به او بگویید: «همیشه وسایل‌مون رو سر جاش می‌ذاریم»

این کار را تا زمانی کودکان بزرگ شوند باید به شیوه‌های مختلف انجام بدهید.

چنانچه با مهربانی و خوش‌رفتاری به فرزندتان تذکر بدهید و کمکش کنید، او هم ناراحت نمی‌شود و غر نمی‌زند.

زمانی که با مهربانی به کودکان می‌گویید: «همیشه وسایل‌مون رو سر جاش می‌ذاریم»، «اشکال نداره من کمکت می‌کنم»، «بیا این دستمال رو بگیر، من هم اسفنج رو میارم»، هم زندگی با اونها آسان‌تر میشود و هم شهروندان بهتری می‌شوند.

با این روشهایی که برترین طفل برای شما شرح داد امیدواریم بتوانیم کمکی برای تربیت مناسب فرزندانتان داشته باشیم.