درمان های غیر دارویی اعتیاد

اعتیاد بیماری پیچیده و چند متغیری است. این بیماری علل و دلایل بی شمار و متعددی دارد،به همین دلیل برای درمان این بیماری نیز باید درمان های مختلفی ارایه شود.از جمله: دارو درمانی ها،روان درمانی ها ، مددکاری ها، انواع توان بخشی های روانی-اجتماعی و سایر خدمات. به عبارت دیگر درمان اعتیاد را می توان به درمان های دارویی و غیردارویی تقسیم نمود و معمولا در درمان بیمار از هر دو درمان در کنار هم استفاده می شود. ترکیب دارو درمانی و روان درمانی معمولا بهترین نتایج درمانی را داشته است.

روان درمانی گروهی و فردی لازمه اعتیاد است، در این درمان به تقویت انگیزه ، بررسی دلایل مصرف، ایجاد مهارتهای مختلف از جمله مهارت برای مقابله در برابر مصرف مواد، فشار و تعارضات دوستان، بهبود توانایی حل مسئله، مقابله مناسب با هیجانات و استرس ها، ایجاد فعالیت های جایگزین مفید، بهبود ارتباطات اجتماعی و خانوادگی پرداخته می شود.

درمان شناختی –رفتاری

در این درمان ها عقیده بر آن است که اعتیاد یا ناشی از فقدان یادگیری مهارتها و توان مندی خاص و یا ناشی از یادگیری های غلط است. به همین دلیل در این رویکرد توان مندیهای خاص به فرد آموخته می شود و اشتباهات وی تصحیح می شود. شناسایی نیاز بیمار به مواد ،ایجاد رفتارهایی برای جایگزینی مصرف مواد ، مقابله با عود، یادگیری مقابله صحیح با مشکلات ، اصلاح مقابله های ناسالم فرد در مقابل هیجان منفی و استرس ها، مقاومت در برابر فشار دوستان به مصرف مواد از موضوعات مهمی است که در این نوع درمان بر آنها تاکید می شود، نکته بسیار مهم در درمان اعتیاد مسئله وسوسه یا هوس یا ولع است. دلیل عود بسیاری از این بیماران به علت ناتوانی آنها در کنترل وسوسه به مصرف مواد است. در درمان های رفتاری-شناختی مقابله صحیح با میل و یا هوس آموخته میشود.

قسمت مهم دیگری از این درمان اصلاح باورهای غلط بیماران نسبت به خود، اعتیاد و درمان است. به عنوان مثال هنگامیکه افراد قادر به کنترل میل و هوس نیستند و به مصرف مواد می پردازند، شروع به سرزنش خود می نمایند و خود را یک آدم بی اراده ، ضعیف و ناتوان در کنترل خود می دانند، همین سرزنش و خود گویی منفی باعث می شود فرد خود را یک شکست خورده بداند و به همین دلیل کاملا درمان را رها کرده و به مصرف مواد بپردازد.

به این ترتیب بیمار دوباره عود کرده و بیمار و خانواده دوباره با یک شکست درمانی رو به رو می شوند. در این درمان به بیمار آموزش داده می شود که بین یکبار مصرف مواد و عود تفاوت قائل شود، خود گویی منفی را کاهش دهد و هر بار که مصرف کرد به تجزیه و تحلیل شرایط بپردازد که به مصرف منجر شد و نحوه تجزیه و تحلیل شرایط را نیز به او آموزش می دهند.

تحقیق ها و پژوهش های مختلفی که در کشورهای مختلف جهان انجام شده، نشان داده که درمان های شناختی- رفتاری در درمان مصرف و سوء مصرف بسیار موفق بوده اند.

گروه درمانی

یکی دیگر از بهترین درمان های موجود برای اعتیاد، گروه درمانی است، در گروه درمانی 6-8 بیمار با یک یا دو روانشناس در فرایند درمان شرکت می کنند. گروه درمانی در درمان معتادان بسیار متعدد و متنوع است:

در گروه درمانی فرد احساس تنهایی نمیکند بلکه اعضای گروه در بیماری خود احساس مشارکت میکنند، افراد گروه از همدیگر حمایت میکنند، اطلاعات مناسبی به همدیگر میدهند و از تجارب یکدیگر استفاده میکنند، علاوه بر این فرد در محیطی امن قرار گرفته و روابط  اجتماعی مناسبی با دیگران برقرار میکند، اعتماد کردن ، اهمیت دادن به دیگران ، در خواست کمک کردن، احساس متعلق بودن به گروه از تجارب ارزشمندی است که معتادان در گروه تجربه میکنند، از آنجاییکه همه معتادان به طور نسبی پدیده مشابهی را تجربه کرده اند، با اشتباهات و دلیل تراشی های یکدیگر آشنا هستند و بهتر میتوانند به یکدیگر کمک کنند تا روش های ناسالم ارتباطات و همچنین سبک ناسالم زندگی را تغییر داده و کنار بگذارند.

خانواده درمانی

معمولا خانواده درمانی در کار سایر درمان های اعتیاد انجام میشود. در این دیدگاه عقیده بر آن است که ارتباط بین افراد خانواده به نوعی بیمار است که به اعتیاد یکی از اعضای خانواده انجامیده است و برای درمان کافی نیست که یک نفر تحت درمان قرار بگیرد، بلکه لازم است کلیه روابط خانواده اصلاح شود. روابط خانوادگی این بیماران به شدت صدمه و آسیب دیده است. در بسیاری از موارد، فقط بهبود روابط داخل خانواده باعث کاهش مصرف مواد شده است.

معتادانی که توانسته اند مصرف مواد را به خوبی کنار بگذارند معمولا از حمایت خانوادگی خوبی برخوردار بوده اند.

پدیده مهمی که در خانواده معتادان زیاد دیده میشود، پدیده وابستگی متقابل است. افراد خانواده معتاد به نوعی زندگی خود را وقف معتاد کرده اند و وقتی برای خود و نیازهای خود باقی نگداشته اند، آنان دائما سعی میکنند که بیمار را از اعتیاد رهایی دهند و تصور میکنند اگر سعی خود را به اندازه کافی کرده بودند معتاد دچار این بیماری نمیشد.

معمولا وابستگی متقابل باعث ایجاد احساس گناه میشود، افراد خانواده تصور میکنند که اعتیاد یکی از فراد خانواده به دلیل ضعف آنان است. احساس خجالت یکی دیگر از احساساتی است که به علت وابستگی متقابل ایجاد میشود. افراد خانواده احساس میکنند با بقیه فرق دارند و از بابت وجود فرد معتاد احساس حقارت میکنند. ناتوان سازی نیز یکی دیگر از عوارض وابستگی متقابل است به این ترتیب که افراد سعی میکنند بیمار را از مشکل رهایی دهند، آنها سعی میکنند بیمار از روبرو شدن با مشکلات بزرگ دور نگهدارند و خانواده از واقعیت دور شده و نوعی احساس کرختی و بی حسی دچار میشوند.

بی اعتمادی یکی از احساسات شایع در خانواده معتادان است. آنان آموخته اند به کسی اعتماد نکنند زیرا اگر به کسی اعتماد کنند آن فرد آنها را رها خواهد کرد. احساس بی ارزشی در خانواده معتادان شایع است ، آنان احساس میکنند کسی به آنها اهمیت نمیدهد و احساس میکنند که دیگران در پی طرد آنان هستند.

یکی دیگر از دلایل اصلی خانواده درمانی آن است که نگرش های اشتباه آنان در زمینه اعتیاد بر طرف شود. نمونه ای از نگرش های اشتباه در مورد اعتیاد آن است که:

–          اعتیاد یک مشکل اخلاقی است.

–          معتادان افراد منحرفی هستند.

–          معتادان برای هیچ چیز ارزش قائل نیستند.

–          معتادان افراد خود خواهی هستند که همه چیز را قربانی مواد میکنند.

به جای نگرش بالا به خانواده آموخته میشود که اعتیاد یک بیماری روانی و یک مشکل اجتماعی است که دارای زمینه های جسمی و حتی ژنتیک میباشد.

علاوه بر این ، از خانواده به نحو صحیحی در درمان استفاده میشود. در این دمان به خانواده علائم و نشانه های عود آموخته میشود تا هنگام مشاهده آن بیمار را تشویق کنند که به درمان مراجعه کند . این موضوع از آن نظر حائز اهمیت است که ممکن است بعضی از خانواده ها که معتاد در میان آنها بارها ترک کرده  و دوباره به مصرف روی آورده ، نسبت به درمان او دلسرد باشند و به محض کوچکترین مصرف مواد به سرزنش بیمار پرداخته و دست از حمایت او بردارند.

[divider]

• مرضیه آقامحمدی-کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

درمانگر تخصصی اعتیاد(شیشه،الکل،سیگار،ماری جوانا و…) با شیوه های ماتریکس و رفتار درمانی شناختی

کلینیک آلومینا مرکز فوق تخصصی پیشگیری و درمان  اعتیاد شیشه و سایر مواد روانگردان در ایران است.