در مغز عاشق آدم بنابر دانش جدید تغییر و تحولات بسیار عمده‌ای صورت می‌پذیرد.

این نوشتار علمی به تغییر و تحولات بیولوژیک مغز عاشق می‌پردازد.

با این حال، آدم چه احتیاجی به عاشق شدن دارد و عاشقی چه احتیاجی از آدم را در طی تاریخ برآورده می‌کرده است؟ بدون عشق ساختار جوامع انسانی و زندگی آدم چه تفاوتی می‌کرده است که بشر حاضر به قبول درد عاشقی شده است؟ و نهایتا مغز عاشق از دید تکاملی چگونه شفا یافته است؟ برای جواب به این سوالات بایست به ساختار مغز رجوع کرد.

مغز آدم به همراه رشد آدم مسیر تکاملی یافته است.

در حقیقت تاریخ آدم را میتوان در نواحی مختلف مغز او جستجو نمود.

بر اساس نظریه پل مک لین در سال ۱۹۶۰، با رشد آدم در طول تاریخ نواحی جدیدی به مغز مازاد و اضافه شده است.

باستانی‌ترین قسمت مغز خزنده‌ای یا باستانی نام دارد (Reptilian Brain) که شامل ساقه مغز(BrainStem) و مخچه (Cerebellum) است و وظیفه اعمال حیاتی مانند تنفس، اعتدال، تپش قلب و جریان خون را برعهده دارد.

مغز آدم و خزندگان در این بخش از مغز با همدیگر مشابهت دارد.

ساقه مغز خود شامل بصل النخاع (Medulla)، پل دماغی (Pons) و مغز میانی (Mid Brain) میشود.

ساختار دومی که پس از آن بوجود آمد لیمبیک ساختار یا مغز پستانداری است که مسئول عواطف و عواطف و نیز خاطرات در آدم است.

نواحی اساسی لیمبیک ساختار عبارتست از هیپوتالاموس که مسئول درجه حرارت بدن، گشنگی، تشنگی، هیجانات اشتها و خواب است.

امیگدال که مسئول درک هیجاناتی مانند خشم، شادی، هراس و نیز حافظه هیجانی است.

و هیپوکامپ که مسئول خاطرات است.

لیمبیک ساختار جایی است که ما تصمیمات و ارزش‌گذاری‌های ناخودآگاهی می‌گیریم که با این وجود اثر قابل توجهی بر رفتار ما دارند.

جدیدترین قسمت مغز نئوکرتکس است که از دو نیکره چپ و راست تشکیل شده است.

نئوکرتکس مسئول تفکر انتزاعی، زبان، تخیل و خودآگاهی است.

نئوکرتکس برخلاف مغز باستانی بسیار منعطف بوده و قابلیت تطبیق زیادی با شرایط دارد و توانایی فراگیری آن خیلی است.

در وضعی که جواب مغز باستانی مشخص و از پیش گزینش شده و اجباری است، ولی نئوکرتکس قدرت تطبیق خود با شرایط را داشته و بی‌نهایت جواب به یک پدیده می‌تواند بدهد.

مزیت پاسخ‌های مغز باستانی سرعت بالای پاسخ‌ها است.

مغز باستانی به علت نداشتن آپشن‌های متفاوت، جواب یکسان و همیشگی خود را با سرعت بالا می‌دهد که این خصیصه برای بقای فرد حیاتی است.

این سه قسمت مغز به‌طور جداگانه فعالیت انجام نمی‌دهند، بلکه بی‌نهایت مسیرهای عصبی نواحی مختلف مغر را به‌یکدیگر متصل کرده است.

لوسی براون و هلن فیشر بر روی مغز اشخاص عاشق تحقیقاتی انجام دادند.

آن‌ها بعد از اسکن مغز عاشق این اشخاص به حقایق جالب دقتی دست یافتند.

در این تست مغز این اشخاص در حالیکه به عکس معشوق خود نگاه می‌کردند مورد مشاهده قرار می‌گرفت و بعد از چند ثانیه عکس دیگری که بار عاطفی برای فرد نداشت به آن‌ها نشان داده می‌شد تا به تفاوت مراکز فعالیت مغز در هنگام تماشای عکس معشوق پی برده شود.

در FMRI انجام شده این دو محقق متوجه شدند که دو هر یکصد مغز در هنگام تماشای عکس معشوق فعالیت از خود نشان می‌دهد:

۱ VTA (Ventral Tegmental Area) 
دو

هسته دم دار (Caudate Nucleus).

VTA بخشی از مغز میانی است که خود قسمتی از ساقه مغز محسوب میگردد و در موقع تماشای عکس معشوق آغاز به فعالیت میکند.

این بخش زمانی فعال میشود که ما چیزی را که حقیقتأ می‌خواهیم مانند آب و خوراک به‌دست می‌آوریم.

این همان قسمتی است که می‌گوید: «آره، خوشم اومد، از اینها می‌خواهم» ساختار پاداش در مغز از VTA آغاز میشود.

وقتیکه شما عاشق هستید و به عکس معشوق نگاه میکنید، او را می‌بینید، آوای او را می‌شنوید و یا در خیال او را تجسم میکنید این قسمت پیام‌هایی را از مسیر آزاد کردن نوروترانسمیترهایی همچون دوپامین به دیگر نواحی مغز از جمله هسته دم‌دار ارسال میکند.

این همان قسمتی است که در موقع مصرف کوکائین نیز فعال میشود.

هسته دم‌دار به‌واسطه ارتباطی که با بقیه نواحی مغز دارد، پیام‌هایی را که ازVTA اخذ کرده است را با صدا، بو، تصویر و عواطف در ارتباط با معشوق یکپارچه میکند.

هسته دم‌دار با کرتکس مغز (قسمت مرتبط به تفکر) و قسمت حافظه در رابطه است.

بنابراین همه عواطف، هیجانات، افکار و انگیزه‌های شما در هسته دم‌دار با همدیگر مرتبط و یکپارچه می‌شوند.

(در تجربه‌ای تصادفی، فردیکه به اپیلپسی گرفتار بود بعد از تحریک هسته دم‌دار در مغزش توسط الکترود اعلام کرد که عاشق دکتر است).

هنگامی که شرکت‌کنندگان به عکس معشوق نگاه می‌کردند امیگدال آن‌ها در قیاس با زمانیکه به یک عکس خنثی می‌نگریستند بازتاب پایین‌تر داشت.

امیگدال مسئول مسئول احساس هراس و خشم است.

شاید بدین علت است که مغز عاشق حاضر است برای وصال به معشوق دست به هر کاری بزند.

هنگامی که گشنه و تشنه می‌شویم، تمام توجه و تمرکز ما متمرکز بر به‌دست آوردن خوراک و آب میشود و نمی‌توانیم به این امر بی‌توجه باشیم، زیرا با بقای ما در ارتباط است.

همان بخشی از مغز که به بقای ما مرتبط است در موقع عاشقی نیز فعال میشود.

سیستمی که ما را متوجه عشق میکند همان سیستمی است که درباره اصول نخستین بقا به‌کار می‌افتد.

پس از آشامیدن آب در موقع تشنگی، ساختار پاداش حس خوبی در ما ایجاد میکند.

دیدن معشوق نیز ساختار پاداش را به‌کار می‌اندازد.

به همین علت است. که کنترل احساس عشق و رفتارهای برآمده از آن سخت است، زیرا فرد سعی دارد مجدد ساختار پاداش را بکار اندازد.

عشق از نگاه هلن فیشر یک نوع اعتیاد است.

مغز عاشق همان واکنش‌هایی را از خود نشان میدهد که مغز ۱ نفر که کوکایین مصرف کرده است نشان میدهد.

فرد به دیدن معشوق و راه‌اندازی دوپامین و ساختار پاداش در مغز خود عادت کرده است.

همان اتفاقی که در مغز یک معتاد صورت میگیرد.

عشق از دید هلن فیشر فقط یک احساس و هیجان نمی‌باشد، بلکه یک نیاز و سائق است؛ انگیزه‌ای است برای به‌دست آوردن معشوق (و یا کوکایین).

آدم برای زنده ماندن به ساختار پاداش احتیاج دارد، زیرا به او اظهار میکند که این آب و یا خوراک مزه خوبی دارد.

محل قرار گرفتن فعالیت‌های مرتبط به عاشقی در ساقه مغز (قسمت ناخودآگاه و غیرارادی مغز) است که مسئول اعمال حیاتی بدن است.

این امر به ما میگوید که عاشقی به جهت بقای آدم است.

این علت توجیه میکند که چرا آدم نمیتواند دست از معشوق خود بشوید، با وجود آن که می‌داند معشوق او فرد شایسته‌ای نمی‌باشد و یا آن که به او خیانت کرده است.

هر سه قسمت مغز عاشق در موقع عاشقی گرفتار است.

مغز باستانی که با فعالیت VTA، دوپامین و نوراپی نفرین به هسته دم‌دار پمپاژ میکند.

لیمبیک ساختار که هیجانات را درک و کنترل میکند.

و نئوکرتکس که جدیدترین قسمت مغز است و درباره معشوق فکر میکنند.

البته واجب و ضروری به‌ذکر است که برخی از نواحی کورتکس (پری فرونتال) در موقع عاشقی از فعالیت باز می‌ماند و بدین علت است که معشوق در نگاه عاشق بی‌عیب و نقص جلوه میکند.

هلن فیشر می‌گوید از نظر تکاملی عشق به‌جهت حفظ ژن‌ها می‌باشد.

۹۷ درصد پستانداران تشکیل یک زوج نمی‌دهند، در وضعی که آدم این کار را میکند.

از دید هلن فیشر بعد از این که آدم از درخت پایین آمد و ناچار شد بر روی دو پای خود راه برود، به‌جای آن که کودکش را بر پشت خود بگذارد می‌بایستی با دو دست او را بغل می‌کرد و درنتیجه به کمک مردان نیاز داشت.

مردان نیز به منظور حفاظت خانمها از حیوانات وحشی و مردان دیگر، گرایش به تشکیل زوج داشتند.

بنابراین از دید تکاملی این پدیده به‌صورت سه مرحله‌ای جستجوی زوج، تمرکز انرژی بر پارتنر جنسی و احساس تعلق و باقی ماندن با پارتنر جنسی درآمد.

زن و شوهرهایی که از یکدیگر حفاظت میکنند امکان بقای زیادتری دارند و احتمال فرزند داشتن در اونها بیشتر است.

براساس نظریه هلن فیشر ، سه مرحله متفاوت در عشق وجود دارد:

مرحله شهوت

مرحله جذبه عاشقی 

مرحله دلبستگی

فرد در مرحله شهوت بر اساس غریزه شهوت به‌دنبال ارتباط جنسی است و در بین همه اشخاص کسی را برای ارتباط جستجو میکند.

در مرحله شهوت تراوش هورمون‌های تستوسترون و استروژن که عبارت از سوخت تمایل جنسی می‌باشند در بدن افزون میگردد.

در مرحله جذبه عاشقی فرد عاشق ۱ نفر میشود و می‌خواهد با او ارتباط داشته باشد.

این مرتبه انرژی و تمرکز فرد بر روی ۱ نفر متمرکز میشود و اندیشه کردن به هر چیزی بغیر از معشوق دشوار میشود.

مغز عاشق این مرتبه تمام توجهش متوجه معشوق میشود.

هر کاری میکند تا معشوق را ببیند.

اطراف معشوق پرسه می‌زند، جلوی راه او سبز میشود، عکس‌های او را در فیسبوک و اینستا دنبال میکند، در مکان‌های تردد او قرار میگیرد و ….

در مرحله جذبه هورمون دوپامین که دلیل انرژی، تمرکز، خوشی و لذت، و تمایل به جستجو در آدم است و نیز نوراپی نفرین افزون میگردد.

هورمون سروتونین این مرتبه کاهش می‌یابد.

ماندن این مرتبه سبب می‌شود فرد از امورات متداول زندگی باز بماند پس مسیر تکاملی آدم را وارد مرحله دلبستگی و تعهد میکند.

این مرتبه بین دو زوج تعهد بوجود می‌آید و دو فرد متعهد می‌شوند تا با همدیگر یکی شوند و یک خانواده تشکیل دهند.

تنها این مرتبه است که دو فرد با اعتماد از حضور یکدیگر و حس آسایش و امنیت در قبال ترک شدن به جنبه‌های دیگر زندگی می‌پردازند.

این وهله برای پشتیبانی از بچه‌ها و بنابراین بقای ژن‌ها لازم است.

در مرحله دلبستگی هورمون‌های اکسی‌توسین و وازوپرسین که مسئول ایجاد تعلق و تعهد، اعتماد و همدلی و کاهنده اضطراب است در بدن زیاد می‌شوند.

عشق در حقیقت وابستگی به دوپامین است و مغز عاشق بنوعی معتاد به دوپامین است.

طبق مشاهداتی که بوسیله اسکن مغزی انجام شده است میزان تراوش دوپامین در مغز اشخاصی که معتاد به قمار، پورنوگرافی، خوراک و مواد هستند خیلی بالا است.

یک فرد معتاد در حقیقت وابستگی به تراوش زیاد دوپامین در مغز خود دارد.

در مغز عاشق با مشاهده معشوق، مکالمه با معشوق و یا در بغل گرفتن او، دوپامین (نام دیگر دوپامین هورمون احساس خوب است) ترشح میگردد.

فرد نسبت به تراوش دوپامین معتاد میشود، بنابراین تلاش میکند به هر طریق ممکن در مجاور معشوق قرار گیرد تا مغز او همواره دوپامین تراوش کند.

اشخاصی که معتاد به تراوش زیاد دوپامین می‌شوند فعالیت مناطق امیگدال و پری فرونتال در مغز آن‌ها کاهش می‌یابد.

امیگدال مسئول عواطف هراس و خشم است.

فعالیت اندک این منطقه سبب انجام امورات غیرمعمول میشود.

مغز عاشق برای به‌دست آوردن معشوق تن به هر خطری می‌دهد.

بنابراین یک معنای مجنون بودن عبارتست از اندک شدن فعالیت منطقه امیگدال

پری فرونتال مسئول وارسی و تحلیل، قضاوت، و به تعویق انداختن لذت است.

به همین علت است. که اشخاص معتاد و هم چنین مغز عاشق هردو قدرت تفکر منطقی‌شان کاهش می‌یابد و معشوق در نظرشان بی‌عیب و نقص جلوه میکند.

تفاوت مرحله جذبه عاشقی با معتاد بودن به موارد دیگر آن است که مرحله جذبه بعد از مدت زمانی از میان میرود و فرد وارد مرحله دلبستگی میشود، ولکن وابستگی به خوراک، ماریجوانا و غیره به علت آن که پدیده‌ای تازه بوده و مغز در طی دوره مسیر تکاملی خود با آن رو به رو نگشته است، پس توانایی تطبیق خود را با آن ندارد و فرد به‌طور طبیعی وارد مرحله بعدی نمی‌شود و تنها با اراده خود میتواند از آن رها شود.

بعد از آن که مغز عاشق با معشوق ارتباط جنسی داشت و یا تماس جسمی با او برقرار نمود هورمون اکسی‌توسین و وازوپرسین که هورمون دلبستگی و تعلق است در بدن او ترشح میگردد و مغز عاشق اندک اندک وارد مرحله سوم ارتباط عاشقی می‌شوید. بنابر تحقیقات دوناتلا مارازیتی (Donatella Marazziti) ، این مرتبه تستوسترون (هورمون مردانه) در بدن مرد اندک شده و تستوسترون در بدن زن افزایش میابد.

به تعبیری دیگر مرد لطیف‌تر شده و و زن خصلت‌های مردانه بیشتری می‌یابد و مرد و زن شبیه‌تر به همدیگر می‌شوند.

اسکن مغزی اشخاصی که دو تا چهار سال (مدت زمان بیشتری) از عمر عاشقی آن‌ها گذشته بود روشن کرد که منطقه پالادیوم (Paladium) مغز آن‌ها فعالیت بیشتری نشان میدهد.

این منطقه مسئول احساس تعلق و دلبستگی است.

در مرحله ابتدایی جذبه عاشقی سروتونین فرد کاهش می‌یابد و کورتیزول (هورمون استرس) افزون میگردد.

اشخاصی که مضطرب بوده و به وسواس فکری گرفتار هستند نیز سروتونین در مغز آن‌ها اندک است.

این امر توجیه میکند که چرا مغز عاشق به‌طور وسواس گونه‌ای به معشوق خود فکر میکنند و دائم در اضطراب است که آیا معشوق او را دوست دارد؟ آیا به میزان مکفی زیبا هست؟ آیا به معشوق واصل می‌شود؟

در موقع شکست عشقی چه اتفاقی در مغز عاشق می‌افتد؟

لوسی بروان و هلن فیشر ۱۵ نفر را که بطور میانگین ۲۱ ماه در ارتباط عاشقانه بودند و به‌طور میانگین ۶۳ روز از قطع ارتباط آن‌ها گذشته بود مورد اسکن مغزی به عقیده

نتیجه‌ای که از این شاهدات به‌دست آمد روشن کرد که طرد عشقی همانند ترک کوکایین است و نه فقط شباهت زیادی به یک درد فیزیکی بزرگ دارد بلکه به‌مدت طولانی‌تری از یک دندان درد در ذهن فرد باقی میماند.

اسکن مغزی اشخاص طرد شده در موقع نگریستن به عکس معشوق نشان میدهد که همان مراکزی از مغز (VAT) که در موقع درد فیزیکی‌ای مانند درد دندان فعال است در موقع طرد عاشقی نیز فعال می‌باشد.

به‌عبارت دیگر مغز عاشق هنوز درک نکرده است که ارتباط تمام شده است و هنوز به‌دنبال اخذ پاداش است.

بنابراین درد عاشقی علاوه بر روانی بودن دردی فیزیکی نیز می‌باشد.

در هنگام درد عاشقی دوره‌ای از تمنا برای بازگرداندن معشوق و حفظ ارتباط گذشته شروع میشود.

فرد شکست خورره و طرد شده همانند قمارباز و یا فرد معتادی است که نمیتواند بر میل خود به بازی و یا مصرف غلبه کند.

اسکن مغز عاشق که طرد شده است فعالیت زیادتر در هسته اکومبانس را نماش میدهد.

هسته اکومبانس منطقه‌ای از مغز است که اعتیاد را ایجاد مینماید.

قسمتی که با خواستن، گرایش شدید، انگیزش و انرژی در ارتباط است..

این همان منطقه‌ای است که سبب وابستگی به سیگار، تنباکو، کوکایین، الکل، پورنوگرافی و غیره است.

اشخاص بعد از شکست عشقی افسرده و مضطرب شده و گرفتار اضطراب جدایی می‌شوند و گاهاً به ورطه خودکشی و یا دیگر کشی می‌افتند.

هلن فیشر می‌گوید عشق یک اعتیاد خوبست. چنانچه اوضاع بسامان پیش رود و یک اعتیاد نامطلوب است چنانچه ارتباط به‌خوبی پیش نرود.

عشق همان قسمت‌هایی از مغز را فعال میکند که در طی زمان وابستگی به مواد فعال میشود، بنابراین هنگامی که فرد از دیدن معشوق (مواد) باز می‌ماند و یا او را از دست میدهد سعی بیشتری برای به‌دست آوردن او میکند.

زیرا عاشقی برای فرد از دید بیولوژیکی موضوع بقا و تداوم ژن‌ها است.

بنابراین ساختار مغز ، فرد را ناچار میکند که به‌دنبال معشوق باشد و همه جا او را بجوید.

همانند فردیکه تشنه است و فکر و ذکر او یافتن آب است.

پس از شکست عشقی هر چیزیکه فرد را به‌یاد معشوق می‌اندازد، سبب فعالیت مناطق هسته دم دار و ونترال تگمنتال که مراکز پاداش مغز هستند میشود.

تحریک مراکز پاداش سبب آزاد شدن دوپامین در مغز میشود.

دوپامین مدارهایی را در مغز فعال میکند که گرایش شدید برای خواستن بیشتر را ایجاد مینماید.

این خواستن بیشتر شما را وا می‌دارد دست به‌کارهایی بزنید تا او را ببینید.

و این دور باطل برای زمانی ادامه دار می‌باشد.

ولی مشکل آن است که شعله عشق در شما همچنان شدیدأ قبل باقی است ولکن معشوق وجود ندارد.

این امر منتج به درد عاطفی در فرد می‌گردد و مناطقی از مغز (قشر اینسولا) که به درد جسمانی عکس العمل نشان می‌دهند آغاز به فعالیت میکنند.

هلن فیشر در حین تحقیقات خود اخذ که بعد از شکست عشقی هم چنین مناطقی از مغز که به وارسی و تحلیل سود و زیان می‌پردازد نیز فعال میشود.

فرد مدام از خود پرسش میکند که چرا اینطوری شد؟ چه کاری می‌توانم بکنم؟

چنانچه ارتباط به ارتباط بلندمدت بیانجامد وسواس فکری فرد از میان میرود و هورمون‌های وازوپرسین و اکسی‌توسین که هورمون تعلق و دلبستگی است در فرد افزایش میابد.

سروتونین نیز افزایش میابد ولکن گذرگاه پاداش تحریک پیشین خود را اخذ میکند.

ولکن بعد از قطع ارتباط و شکست عشقی ساختار پاداش همچنان درانتظار اخذ تحریک از سمت معشوق است در وضعی که دیگر چنین تحریکی وجود ندارد.

ساختار پاداش فرد را ناچار میکند تا سعی کند معشوق را بازگرداند.

همانند آنچه در مغز فرد معتاد رخ می‌دهد و فرد را وادار به مصرف مجدد مواد میکند.

لوسی براون عصب شناس می‌گوید طرد عشقی بسیار دردناک‌تر از طرد اجتماعی است زیرا طرد عشقی نواحی باستانی مغز را درگیر مینماید، همان قسمت‌هایی که عواطف گشنگی و تشنگی را ایجاد می‌نمایند.

بنابراین طرد عشقی برای فرد حکم مرگ و حیات را می‌یابد و به همان نسبت نیز درناک می‌باشد.

آیا عشق می‌تواند برای مدت زمانی زیاد ماندگار شود؟

اسکن مغزی اشخاصی که برای مدت زمانی زیاد در یک ارتباط عاشقانه قرار داشتند و کسانی که جدیدا عاشق شده بودند نشان داد قسمت‌های یکسانی از مغز در هر ۲ دسته فعال میشود.

تفاوتی که وجود داشت آن بود که افرادی که جدیدا عاشق شده بودند قسمت‌های در ارتباط با اضطراب در مغز آن‌ها فعالتر بود.

به‌عبارت دیگر احساس عاشقی در آن‌ها همراه با حس اضطراب بود در وضعی که اشخاصی که چندین سال از عمر عاشقی آن‌ها می‌گذرد اضطراب نداشته و بنابراین احساس عشق را با رنگ متفاوتی درک میکنند.

عشق با وابستگی به دوپامین آغاز میشود، ولی از اونجایی که دیگر جنبه‌های زندگی نیز احتیاج به توجه دارند اندک اندک توجه وسواس گونه فرد به معشوق کاهش می‌یابد.

این امر به‌واسطه افزایش هورمون سروتونین صورت میگیرد.

قانون مسیر تکاملی اجازه نمی‌دهد که آدم برای مدت زمانی زیاد بعد از وصال در مرحله عشق رمانتیک باقی بماند. و مغز آدم در طول سالیان به‌گونه‌ای شکل یافته است که وارد مرحله سوم عاشقی میشود که همگام است با صمیمیت، تعهد و وفاداری.

البته این احتمال وجود دارد که فرد به علت آن که به معشوق واصل نشده است برای سالیان در حسرت او بسوزد.

ژن‌ها در کوشش به منظور تکثیر خود هستند. زمانی از مسیر تقلای برای واصل شدن به معشوق و زمانی با آسایش یافتن در محل خانواده و پشتیبانی از بچه‌ها